Yozgat’ta 2.000 Yıllık Roma Hamamı Basilica Therma

Yozgat’ın Sarıkaya ilçesinde yer alan Basilica Therma adlı Roma Hamamı, 2.000 yıldır doğal bir sıcak su kaynağı olarak kullanılıyor.

2018 yılında Unesco Dünya Mirası Geçici Listesi’ne kaydedilen Basilica Therma, antik zamanlardan beri kesintisiz olarak bir sıcak su kaynağı oldu. Orta Anadolu Bölgesi’nde eski çağlardan günümüze kalan en önemli Roma yapılarından biri olma özelliğini taşıyor.

Yılan benzeri bir figürün (sağlık tanrısı Asclepius) kabartmasından, bu yapının sadece temizlik için değil, aynı zamanda şifa için kullanıldığı anlaşılıyor.

(Cezayir’de 2.000 Yıldır Kullanılan Roma Hamamı)

Basilica Therma, İmparator Theodosius döneminde paganlığın yasaklanmasından sonra, Roma Hamamının yanına inşa edilen kilise sayesinde bir piskoposluk merkezi oldu. Bu dönemde büyük termal havuzun ortasına, haçlı bir mermer vaftiz taşı yerleştirildi. Paganlar, bu taş üzerine Basilica Therma’nın havuzunda vaftiz edildi ve Hıristiyanlık dinine geçti. Bu nedenle burası Hıristiyanlar için kutsal bir yerdi.

Bizans döneminden sonra Türk halkı da bu şifalı sudan faydalanmaya devam etti. Günümüzde inşa edilen modern binalarda, şifa bulmak isteyen insanlar, Basilica Therma’dan gelen suyu kullanmaya devam ediyor.

Yapı, doğrudan termal kaynağa inşa edilmiş olup, suyun içindeki sağlam temeli sayesinde, 2000 yıldan beri hayatta kalması mümkün olmuş. Bu temel, suyun akışını engelleyen bir kazık gibi sabit bir zemine kurulmamış ve suyun her yerden çıktığı termal bir alana yerleştirilmişti. Zayıf bir zeminde güçlü bir temel ile inşa edilmiş olması, Roma mimarisinin ulaştığı yüksek seviyeyi gösterir nitelikte.

Roma İmparatorluğu döneminde bir termal merkez olan bu yapı, sefere giden Roma askerleri tarafından dinlenme amaçlı olarak kullanılıyordu. Roma dönemi eserlerinin pek görülmeyen “dilini çıkarmış yılan” figürü, Sarıkaya’daki Roma hamamında yer alıyor. Bu figürün aynı zamanda tıp ve sağlığın sembolü olduğu da düşünülüyor.

Basilica Therma

Basilixa Therma, Yozgat’ın Sarıkaya kasabasında, Bozok Yaylası’nın merkezinde yer alıyor. Şehir, deniz seviyesinden 1170 metre yükseklikteki bir vadide kurulmuş. Kentin bu noktada kurulmasının nedeni, antik çağlardan günümüze kadar uzanan termal ve şifalı kaynak suları. Basilica Therma, vadinin en derin bölümünde yer alan bir hamam binasıydı. 2. yüzyılda inşa edilen bu Roma Hamamı, sürekli olarak kullanılmış ve bu muhteşem yapı hâlâ termal sularla şifa kaynağı olmaya devam ediyor.

Roma Dönemi’nde, Tavium’dan Caesarea’ya giden yol, buradaki termal su nedeniyle Aquae Sarvenae olarak adlandırılmıştı. Bölgede Hristiyanlığın yayılmasından sonra, hamamın kuzey kısmına bir kilise binası da eklendi. Sonuç olarak kentin adı Basilica Therma olarak değiştirildi. 451 yılına kadar Basilica Therma bir piskoposluk merkeziydi. Şehrin merkezi bir Roma hamamıydı ve şehir yaklaşık üç kilometre uzunluğunda bir surla çevriliydi.

Basilica Therma ile ilgili literatürdeki en son bilgiler, Bizans Generali Phocas’ın, isyancı Bardas Sclerus’un ordusuna karşı aldığı zaferiydi. 1071 yılında Malazgirt Zaferinden sonra, bu alan yavaş yavaş Türk egemenliğine girdi. Selçuklular ve Anadolu Beylikleri’nden sonra 1521’de Osmanlı İmparatorluğu bölgeye egemen oldu.

Arkeolojik kazılar

2010-2015 yılları arasında burada yapılan kazılarda Bizans, Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluk Dönemlerine ait birçok eser ortaya çıkarıldı. Özellikle Osmanlılar bu termalden büyük fayda sağladı. Son zamanlarda bulunan bir belgeye göre, 1905 yılında Boğazlıyan’daki öğretmenlerin maaşları termalin geliriyle karşılandı. O yıllarda kasabaya Hamam Köy adı verildi. Roma Hamamı sayesinde köy bir kasabaya dönüşmüştü.

Termal havuzlar

Roma Hamamı’nda cephe ve havuzlar için mermer kullanılmış, iç duvarlarda ise kireçtaşı kullanılmıştı. Bugün yapının ana parçaları olarak; batı cephesi, ön cephesinde büyük bir termal havuz, cephenin arkasında bir iç havuz ve doğusundaki üçüncü bir havuz görülebilir.

Büyük termal havuz 23,30 x12,80 metre ölçülerinde ve 1.34 metre derinliğe sahip. Havuz suyu yaklaşık 45 santigrat derece. Havuzun ortasında bir içbükey dairenin ortasında, ortasında haç biçiminde kabartma olan, ovale yakın altıgen bir formda iki parçadan oluşan bir vaftiz taşı bulunuyor.

Her iki tarafında simetrik merdivenleri olan 16×4 metre ölçülerinde bir de iç havuz bulunuyor. Yerden kaynayan termal su içeren üçüncü havuz, iç havuza dik olarak konumlandırılmış. Havuz, kısa kenarlarında yarı dairesel bir şekle sahip ve 15×5.20 metre boyutlarında.

Mimari

30 metre uzunluğundaki cephenin kuzey ve güney tarafında iki küçük yarım daire planlı havuz bulunuyor. Cephenin arkasında, her iki tarafta da merdivenlerle çevrili bir iç havuz ve doğrudan ön taraftaki büyük havuza bağlanan kemerler bulunuyor.

Roma Hamamı’nın cephesi Korint düzeninde inşa edilmiş. Ön taraftaki büyük havuzun üst kenarından Attik-İyon sütunundaki plinthos üzerinde bir oluklu sütun ve üzerinde bir Korint başı var. Plinthosan’ın başına kadar cephe elemanlarının ön kısmı, kemerin bacaklarını yarıya kadar yüksek rölyefte şekillendiren bloklar üzerinde dekore edilmiş.

Alt sütundan başlığa kadar olan yarım sütunlu tamburlar ayrı ayrı yapıldığından ve cepheye monte edildiğinden, bu parçalar dökülüp günümüze ulaşılamamış. Kemer çizgisi altta bir kızak kemeri ile başlar ve düz bir kızak kemeri, ortada bir çift kızak kemeri ile devam eder ve son kayış bir simetrik görünüm oluşturarak bir beşik kemeri olarak bitirilir.

Üst kemer sırası alt sıranın zıttı şeklinde tasarlanmış. Tepesindeki arşitrav, üst kenarları bir boncuk dizisi ile biten iki yüzlü ve üstünde üst üste bir yumurta, bir boğa başı frizi ve bir yumurta sırasından oluşan bir süs bloğudur.

Arşitravda bulunması gereken bloklar bugün mevcut değil. Kazılar sırasında kuzeydeki yarım daire havuzun önünde sadece bir tanesi bulunabildi. Roma Hamamının kuzeyindeki sütunlar, kısmen modern kentin altında, olası bir kapı yapısına ait olabilir ve başlıkları bulunabilmiştir. Bu sütun başlıkları İyon Tipinde yapılmış.