Yerliler, Amazon ‘Kara Toprağını’ Bilerek Yaratmış Olabilir

Amazon’daki yerli halklar, binlerce yıldır kasıtlı olarak çiftçilik için “kara toprak” adı verilen verimli topraklar yaratıyor olabilir.

Amazon Nehri havzasındaki arkeolojik alanlarda, alışılmadık derecede verimli topraklardan oluşan gizemli alanlar var. Bilim insanları, çevredeki topraklardan daha koyu renkli ve karbon açısından daha zengin olan bu “kara toprağın” kökenini uzun süredir tartışıyorlar.

Şimdi ise araştırmacılar, güneydoğu Brezilya’daki yerli Kuikuro halkının köylerinin çevresinde kasıtlı olarak benzer topraklar oluşturduğunu gösterdi. Amerikan Jeofizik Birliği toplantısında sunulan bulgu, uzun zaman önce Amazonluların da kasıtlı olarak bu tür toprağı ürettikleri fikrine kanıt ekliyor.

(İlgili: Amazon’un Nadir Verimli Topraklarının Sırrı Çözüldü)

Duke Üniversitesi’nde araştırmaya dahil olmayan bir jeokimyacı olan Paul Baker, “Bugün Kuikuro halkının kara toprağı yaratması, geçmişte de insanların bunu yaptığına dair oldukça güçlü bir argüman.” diyor.

MIT’de bir yer bilimcisi olan çalışmayı sunan Taylor Perron, bunu yaparken, bu erken sakinlerin yanlışlıkla toprakta büyük miktarlarda karbon depolamış olabileceğini söylüyor. Ayrıca bu tekniğin, iklim değişikliğiyle mücadeleye yardımcı olarak tropik topraklarda atmosferik karbonu sürdürülebilir bir şekilde saklama yöntemleri geliştirmek için bir plan sağlayabileceğini söylüyor.

Yerli halk, Amazon’u binlerce yıldır değiştiriyor

Batı dünyası uzun zamandır Amazon’u Avrupalılar gelmeden önce nispeten el değmemiş olan uçsuz bucaksız bir vahşi doğa olarak görüyor.

Bu argümanın merkezinde, diğer tropikal topraklar gibi besin açısından fakir olan Amazon toprağının, sakinlerinin karmaşık toplumları desteklemek için gereken ölçekte tarım geliştirmesini engellediği fikri var.

Ancak son yıllarda – günümüz Bolivya’sının Amazon bölgelerindeki antik kent merkezlerinin keşfi de dahil olmak üzere – çok sayıda arkeolojik buluntu, Avrupalıların gelişinden binlerce yıl önce insanların Amazon’u aktif olarak şekillendirdiğini ortaya çıkardı.

Bugün çoğu bilim insanı, arkeolojik alanların yakınında kara toprağın varlığının, uzun zaman önce Amazonların bu toprağı ekin yetiştirmek için kullandıkları anlamına geldiği konusunda hemfikir. Ancak bazı arkeologlar, insanların kasıtlı olarak bu toprağı oluşturduğunu savunurken, diğerleri kara toprağın jeolojik süreçlerle oluştuğunu iddia ediyor.

Perron ve meslektaşları, 2018’de bir Kuikuro’lu film yapımcısı tarafından Kuikuro halkıyla yapılan röportajları incelediler. Bu sohbetler, Kuikuro köylülerinin kül, yemek artıkları ve kontrollü ateşler kullanarak aktif olarak kara toprak (Kuikuro dilinde eegepe) yaptıklarını ortaya çıkardı.

Röportajlardan birinde yaşlı bir yerli şöyle diyor: “Eegepe olmayan yere dikim yaptığınızda toprak zayıflar. Bu yüzden kül, manyok kabuğu ve manyok posası atıyoruz.”

Araştırmacılar, Brezilya’nın Xingu Nehri havzasındaki Kuikuro köyleri ve arkeolojik alanlardan toprak örnekleri topladı. Perron, ekibin antik ve modern yerlerden alınan kara toprak örnekleri arasında “çarpıcı benzerlikler” bulduğunu söylüyor.

Her ikisi de çevredeki topraklardan çok daha az asidikti – muhtemelen külün nötralize edici etkisi sayesinde – ve daha yüksek seviyelerde bitki dostu besinler içeriyordu.

Kara toprak, Amazon’da çok fazla karbon depolayabilir

Bu analizler ayrıca, kara toprağın ortalama olarak çevredeki topraklardan iki kat daha fazla karbon tuttuğunu ortaya çıkardı. Xingu bölgesinin kızılötesi taramaları, bölgenin kara toprakla dolu olduğunu ve kabaca 9 megaton kadar karbonun (küçük, sanayileşmiş bir ülkenin yıllık karbon emisyonu) bölgede hesaba katılmamış olabileceğini gösteriyor.

Perron, bu sayının, başlangıç niteliğinde olmakla birlikte, Amazon’daki tüm kara toprak dikkate alındığında kabaca ABD’nin yıllık karbon emisyonlarına kadar şişebileceğini söylüyor.

Amazon’da gerçekte ne kadar karbon depolandığını bulmak, iklim simülasyonlarının iyileştirilmesine yardımcı olabilir. Ancak araştırmacıların tahminlerinin “çok küçük bir veri kümesinden büyük bir tahmin” olduğu konusunda uyarıyor Baker.

Çalışmaya dahil olmayan Johns Hopkins Üniversitesi’nden coğrafyacı Antoinette WinklerPrins, Amazon’un kara topraklarında depolanan karbonun gerçek değerini belirlemek için daha fazla veri gerektiğini söylüyor. Yine de, araştırmanın Amazon’un “geçmişi ve geleceği hakkında derin etkileri” olduğunu belirtiyor.

Her şeyden önce bu teknik, eski insanların bir karbon tutma tekniği olarak ikiye katı verim sağlayan sürdürülebilir çiftçiliği geliştirerek Amazon’da nasıl gelişebildiklerini vurguluyor. Giderek daha fazla sera gazının atmosfere girmesiyle, kara toprak – veya buna benzer bir şey – yapmak, tropik bölgelerde tarımı desteklerken iklim değişikliğini hafifletmenin bir yöntemi olabilir.

Perron, “Antik geçmişteki insanlar, yüzlerce hatta binlerce yıl boyunca bol miktarda karbon depolamanın bir yolunu buldular. Belki bundan bir şeyler öğrenebiliriz.” diyor.

Science News. 5 Ocak 2022.

Makale: M. Schmidt et al. Intentional creation of carbon-rich dark earth soils in the Ancient Amazon. American Geophysical Union meeting, Chicago, December 16, 2022.