Yeni Arkeoloji, Neandertallerin Yok Oluşunu İnceliyor

Ateşlerden çıkan kömürler ve mağaralardaki dikitler, Neandertallerin Avrupa’dan gizemli bir şekilde ortadan kaybolmasına dair ipuçları barındırıyor.

Neandertaller 350.000 yıldan fazla bir süre boyunca Avrupa ve Asya’da yaşadılar, ta ki evrimsel standartlarda ani bir değişiklik ile birlikte, yaklaşık 40.000 yıl önce ortadan yok olana kadar. Bu yok oluş, anatomik olarak modern insan Homo sapiens’in Afrika’dan çıktığı zamana denk geliyor.

Neandertaller , evrim teorisine göre 40 000 yıl önce aniden ortadan kaybolmadan önce , Avrupa ve Asya’da 350.000 yıldan fazla yaşadılar. Bu, anatomik olarak modern insan Homo sapiens’in Afrika’dan ortaya çıktığı sıralardaydı. 

Geniş burunları, büyük bir pelvis ve belirgin şekilde eğimli bir alına sahip olmalarıyla bilinen Neandertaller, arkalarında insan evriminin en büyük gizemlerinden birini bıraktılar.

(İlgili: Bilinen İlk Neandertal Ailesiyle Tanışın)

Yaklaşık 400.000 ila 40.000 yıl önce, Orta ila Geç Pleistosen Döneminde yaşadılar. Bununla birlikte Neandertaller, Avrasya’da, günümüz Belçika’sına kadar kuzeyde ve güneyde Akdeniz ve güneybatı Asya’ya kadar geniş bir alanda yaşadılar.

O zamanlar gezegende var olan tek Hominid türü onlar değildi. Homo floresiensis ve Denisovalılar gibi diğer arkaik insan grupları da varlığını sürdürüyordu.

İnsan türleri

Bologna Üniversitesi’nden Prof Stefano Benazzi, “Neandertaller zamanında birden fazla insan türü vardı ve biri hariç hepsi 40.000 yıl önce aniden yok oldu.” diyor. İtalya’daki en erken Homo sapiens göçünü araştırmak için Horizon tarafından finanse edilen SUCCESS projesine liderlik eden bir fiziksel antropolog olan Benazzi, “Neler olduğunu anlamamız çok önemli.” diyor.

Binlerce ortaya çıkarılan eser ve fosilin yanı sıra, neredeyse bütün haldeki üç iskelet sayesinde, Neandertaller hakkında soyu tükenmiş herhangi bir insandan daha fazlasını biliyoruz. Neandertallerin neden ortadan kaybolduğu konusunda iklim değişikliği, Homo sapiens’in düşmanlığı, muhtemel kaynak rekabeti ve hatta Neandertallerin Homo sapiens ile çiftleştikleri için ortadan kayboldukları gibi birçok çelişkili teori var. Bugün Avrupa ve Asya’da yaşayan bazı modern insan grupları, yüzde 3’e kadar Neandertal DNA’sına sahip.

Benazzi, Homo sapiens’in Afrika’dan ayrıldığı sıralarda İtalya’daki Neandertallere ne olduğunu araştırdı. “İtalya’da birçok tarihlendirilmiş arkeolojik alan var ve ilgili zaman dilimine giren birçok (teknolojik) kültüre dair sağlam bir genel bakışa sahibiz.”

Neandertallerin Yok Oluşu

Bazı bilim insanları, iklim değişikliğinin Neandertalleri yok olmaya itmiş olabileceğini savunuyor. Benazzi, bunun başka yerlerde doğru olsa da İtalya’da böyle olmadığını söylüyor.

SUCCESS projesi, eski sarkıtlardan toplanan mineralleri kullanarak paleolake (antik göl) çekirdeklerindeki poleni analiz etti. Mağaraların içinde asılı olan bu kalsiyum buz sarkıtları, iklimsel zaman kapsülleri görevi görerek, araştırmacıların, oluştuklarında iklimin nasıl olduğunu anlamalarına olanak tanır.

SUCCESS projesi , bu yöntemi 40-60 000 yıl önce paleo-iklimi (tarih öncesi iklim) yeniden yaratmak için kullandı. Grönland’dan alınan buz çekirdeği analizinin aksine, İtalya’da iklim değişikliğinin felakete yol açacağını gösteren hiçbir veri yoktu, bu da Neandertalleri öldürme olasılığının düşük olduğunu gösteriyor.

Bilim insanları, daha önce Neandertal popülasyonlarının yaşadığı yedi bölgeyi kazarak, insan ve Neandertal popülasyonlarının bir arada var olmuş olabileceği yaklaşık 3.000 yıllık bir dönemi dikkatlice analiz ettiler. İtalya’da, son Neandertaller ile en eski Homo sapiens arasındaki kültürel ve alet yapımı farklılıklarına baktılar.

İtalya’daki Homo sapiens, deniz kabukları süsleri gibi eserler ve ok uçları dahil olmak üzere belirli teknoloji türlerini kullandı. Aslında, SUCCESS, Avrupa’da mekanik olarak fırlatılan birtakım silahlara ilişkin en eski kanıtları ortaya çıkardı.

Uyumsuz silahlar

Silah teknolojisi açısından Neandertaller, Homo sapiens akrabalarına göre önemli bir dezavantaja sahip olmalılardı. Ancak İtalya’daki bu karşılaşma hiç yaşanmamış olabilir.

Güney Avrupa’da yakın zamanda keşfedilen kalıntılar, en az bir Neandertal’in 44.000 yıl önce hayatta olduğunu, en eski Homo sapiens kalıntılarının ise 43.000 yıl öncesine tarihlendiğini gösteriyor. Benazzi’ye göre zamansal olarak örtüşme olasılığı var, ancak mevcut verilerin hiçbiri bunu desteklemiyor.

Benazzi, “Her bölge farklı. Burada (İtalya’da) elde ettiğimiz sonuç, aynı sonuçları başka yerlerde de alacağımız anlamına gelmiyor.” diyor.

PALEOCHAR projesinde, La Laguna Üniversitesi’nde jeoarkeolog olan ve şu anda Amerika Birleşik Devletleri’ndeki UC Davis’te misafir profesör olan Carolina Mallol, Neandertallerin yaşamlarının izlerini ve ölümlerinin ipuçlarını arayarak zamanın küllerini süpürüyor. 

Ateş tortuları

Amaç, geride hangi organik materyali bıraktıklarını görmek için eski ateş çökellerindeki mikroskobik ve moleküler kömürleşmiş maddeleri incelemekti.

İspanya’da El Salt ve Abric del Pastor gibi Neandertal bölgelerini inceleyen Mallol, “Arkeoloğun dezavantajı, insan dünyasının organik olması ve biz ona ulaşamayız.” diyor.

Ateşten gelen ısı, et veya bitkiler gibi organik maddeleri kurutur ve sonuçta DNA ve proteinlerinin yok olmasına neden olur. Ancak Mallol ve meslektaşlarının araştırmalarında gösterdiği gibi, ateş yaklaşık 350°C’den daha fazla ısınmazsa lipid adı verilen yağ molekülleri hayatta kalabilir.

Mallol, “PALEOCHAR, organik siyah katmanlardan (ateşte ) moleküler bilgi çıkarmak için analitik teknikleri ne kadar ileri götürebileceğimizi görmek için yaratıldı.” diyor.

Paleolipidomics (eski yağların incelenmesi), Roma amforalarında, Mısır mumyalarında ve hatta tarih öncesi yapraklarda bulunan lipidleri incelemek için kullanılıyor.

Biyobelirteçler veritabanı

Eski insan tortulları söz konusu olduğunda Mallol, “(bu teknikleri) sistematik olarak ilk uygulayan biziz” diyor. Araştırmacılar ayrıca türlere, ailelere ve hatta metabolik yollara özgü moleküler “barkodlar” gibi bilinen lipit biyobelirteçlerini de genişletiyor.

“Biyobelirteçlerle otçulları etoburlardan, kozalaklı bitkileri angiospermlerden ayırt edebilirsiniz.” 

Mallol ve meslektaşları, araştırmacıları toprak mikromorfolojisi ve lipid biyobelirteç analizi teknikleri konusunda eğiten İspanya Tenerife merkezli Arkeolojik Mikromorfoloji ve Biyobelirteçler Araştırma Laboratuvarı anlamına gelen dünyanın ilk AMBILAB’ını kurdu.

Mallol’a göre, Neandertalleri çevreleyen, yok olma nedenleri gibi konular son derece iddialı. “Bu sorular, önce kim olduklarını ve nasıl yaşadıklarını belirlemenizi gerektiriyor ve bu bilgiye henüz sahip değiliz.”

Bilim insanları ve arkeologlar, en yakın kuzenlerimiz gizemli bir şekilde ortadan kaybolurken Homo sapiens’in neden hayatta kaldığına dair bulmacayı derinlemesine araştırmaya devam ediyor. 

Horizon: The EU Research & Innovation Magazine. 26 Eylül 2022.