Yapay Zeka, Yanardağın Yaktığı Papirüsün Bir Kısmını Çözdü

MS 79 yılında Vezüv Yanardağı’nın patlamasıyla Herculaneum’daki bir kütüphane de yandı. Ancak şimdi bu yanmış papirüsler okunmaya başlıyor. Okunan ilk kelime ne olabilir?

Herculaneum papirüsleri, MS 79’daki Vezüv Yanardağı patlamasında o kadar ağır hasar gördü ki, bilim insan antik kütüphanenin sonsuza kadar kaybolmuş olduğundan korkuyordu. Ancak bu durum, teknolojinin yardımıyla ve 1 milyon dolarlık ödülle değişti.

Vezüv Yanardağı’nın patlaması, MS 79 yılında Herculaneum’da, lüks bir villanın kütüphanesindeki yüzlerce antik papirüsü yakıp kül etti ve Roma kasabasını kül ve süngertaşına gömdü.

Felaket, papirüsleri tamamen yok etmiş gibi görünüyordu, ancak yaklaşık 2.000 yıl sonra araştırmacılar, hassas, yanmış kalıntıların derinliklerine bakmak için yapay zekayı kullanarak metinlerden birinden ilk kelimeyi okudular.

(İlgili: Bu Papirüsleri Deşifre Edene Para Ödülü Var)

Keşif, metinlerin okunmasını hızlandırmak için Mart ayında Vezüv yarışmasını başlatan Kentucky Üniversitesi’nden bilgisayar bilimcisi Prof Brent Seales ve diğerleri tarafından duyuruldu. Silikon Vadisi yatırımcıları tarafından desteklenen bu meydan okuma, kömürleşmiş papirüslerden okunaklı kelimeler çıkaran araştırmacılara nakit ödüller sunuyor.

Üniversitedeki dijital restorasyon girişiminde kadrolu araştırmacı olan Stephen Parsons, “Bu, sarılmış, bütün haldeki papirüslerden birinden kurtarılan ilk metin.” diyor. Araştırmacılar o zamandan beri antik papirüsten daha fazla harf ortaya çıkardılar.

Vezüv yarışmasını başlatmak için Seales ve ekibi, iki rulo halinde sarılmış papirüs ve üç papirüs parçasından oluşan binlerce üç boyutlu X-ışını görüntüsünü yayınladı. Ayrıca antik mürekkebin papirüsün yapısında yaptığı ince değişikliklere dayanarak papirüslerdeki harfleri okumak için eğittikleri bir yapay zeka programını da yayınladılar.

Açılmamış papirüsler, Paris’teki Institut de France’ın koleksiyonuna ait ve üst düzey bir Romalı devlet adamına (muhtemelen Julius Caesar’ın kayınpederi Lucius Calpurnius Piso Caesoninus) ait olduğu düşünülen villanın kütüphanesinde bulunan yüzlerce papirüs arasında yer alıyor.

Vezüv yarışmasını üstlenen iki bilgisayar bilimi öğrencisi, Nebraska’dan Luke Farritor ve Berlin’den Youssef Nader, arama sürecini geliştirdiler ve papirüslerden birinde aynı antik Yunanca kelimeyi bağımsız olarak buldular: “mor” anlamına gelen “πορφύραc”. Kelimeyi ilk bulan Farritor 40.000 $, Nader ise 10.000 $ kazandı.

Yarış artık bunun çevresindeki metni okumak için devam ediyor. Napoli Üniversitesi Federico II’den papirolog Dr. Federica Nicolardi, 10 kadar harf içeren papirüsün üç satırının artık okunabilir olduğunu ve daha fazlasının da gelmesinin beklendiğini söylüyor. Yeni bir bölümde en az dört sütun metin görülüyor.

Seales, “Bu kelime, krallığı, zenginliği ve hatta alaycılığı çağrıştıran, açılmamış eski bir kitaba ilk dalışımız. Bağlam ne gösterecek? Yaşlı Plinius, kitabında ‘mor’u, kabuklu deniz hayvanlarından elde edilen Tyrian morunun üretim süreci olarak araştırıyor. Markos İncili, çarmıha gerilmeden önce mor elbiseler giydirilen İsa’nın nasıl alay edildiğini anlatır. Bu papirüsün neyi tartıştığı hala bilinmiyor, ancak yakında açıklanacağına inanıyorum. Bizim için ‘mor’ ile başlayan eski, yeni bir hikaye, inanılmaz bir nokta.” diyor.

Antik çağlardan günümüze ulaşan tek sağlam kütüphane olan Herculaneum papirüslerine büyük ilgi var. Şu ana kadar incelenen metinlerin çoğu eski Yunanca yazılmış ancak bazıları Latince metinler de olabilir. Parçalar; Philodemus’un Ahlaksızlıklar ve Karşıt Erdemler adlı eserinden mektupları ve Helenistik hanedan tarihinin ayrıntılarını ortaya çıkardı.

Bristol Üniversitesi’nden emekli Yunanca profesörü Robert Fowler, “Güçlü şüphe, kütüphanenin felsefi olmayan kısmının keşfedilmeyi beklediği yönünde ve burada fantaziler devreye giriyor: Sophocles’in yeni oyunları, Sappho’nun şiirleri, Ennius’un Yıllıkları, Livy’nin kayıp kitapları vb. Belgesel papirüsü olarak adlandırılan belgeleri de bulmak harika olurdu: mektuplar, iş evrakları vb.; bunlar tarihçiler için bir hazine olacak.” diyor.

Seales, “Benim için Herculaneum papirüslerinin içindeki kelimeleri okumak Ay’a adım atmak gibi. Dürüst olmak gerekirse, mesajın orada olduğunu, bizim gelmemizi beklediğini biliyordum ama varış ancak son adımda oluyor. Ve böylesine yetenekli bir ekibin birlikte çalışmasıyla, kelimeleri okumak yeni bir alana atılan adımdır ve biz de bunu attık. Şimdi keşfetme zamanı.” diyor.

The Guardian. 12 Ekim 2023.