Yanardağ, Erken İnsanları Aşırı Güneş Yanığına Maruz Bırakmış

Antik bir süper volkan, ozon tabakasını delerek ilk insanları şiddetli güneş yanıklarına maruz bırakmış olabilir.

74.000 yıl kadar önceki Toba süper patlaması, o dönemde bölgede yaşayan insanların nasıl etkilendiğine dair yeterli bilgiye sahip olamayan bilim insanlarının uzun süre ilgisini çekti. Şimdi ise bir araştırma ekibi, Toba’nın asıl verdiği zararın, oldukça fazla sülfür dioksit salınımı tarafından tetiklenen yok olmuş bir ozon tabakası formunda yukarıdan geldiğini öne sürüyor.

Communications Earth & Environment-Nature‘da yayımlanan araştırma, Endonezya’daki patlamadan yayılan gazın gezegenimiz boyunca nasıl süzüldüğünü, özellikle Dünya’nın tropikal bölgesi üzerindeki koruyucu ozon tabakasında nasıl delikler açtığını inceliyor.

(74.000 Yıl Önceki Felaket, İnsanları Yok Oluşa Sürüklememiş)

Toba patlamasına dair eskiden beri süregelen teori, patlamanın ve ardındaki volkanik kışın insanlık için yaşamı zorlaştırdığı ve hatta gelişimi yavaşlatarak ve belki de Afrika’dan bazı göçleri geciktirerek türlerimizde bir nüfus darboğazı yarattığını ileri sürüyor. Daha yakın zamanda yapılan bir araştırma, bazı insanların patlamanın sonunda Güney Afrika’daki hayatlarına normalde olduğu gibi devam ettiğini ve Afrika ve Hindistan’da, patlamanın kabaca öncesi ve sonrasına ait taş aletlerin bulunduğunu gösterdi. Açıkça görülüyor ki insan türleri bu felaketten sağ kurtulmuştu ancak o zamanlar sayımızı önemli derecede düşürüp düşürmediği tartışmaya açık kaldı.

Max Planck Kimya Enstitüsü’nde atmosfer kimyacısı olan araştırmanın baş yazarı Sergey Osipov “Asıl Toba faciası teorisi, darboğazı açıklayan temel evrimsel faktörler olarak soğuma ve yağış miktarını azaltma gibi “klasik” volkan kışı temeline dayanıyor.” diyor.

“Ancak bu teori, özellikle soğumanın yeteri kadar sert olmadığına dair gözlemsel kanıt sebebiyle oldukça tartışmalı kaldı. Biz ek olarak yeni bir evrimsel faktör sunuyoruz, tropikal ozon deliği, volkanik kış teorisindeki çelişkileri çözmemizi sağladı.”

Osipov’un ekibi, son makalelerinde süper volkan patlamasının etkilerinin, uzun zamandır öne sürülen “volkanik kış”ın soğuma etkilerinden ziyade ozonda açılan delik sonrasında insanların maruz kaldığı ultraviyole radyasyonundan ölçülebileceğini iddia ediyor.

Volkanik patlamaların etrafa püskürttüğü lavlardan ve volkanik akıntılardan daha çeşitli etkileri vardır. Patlamaların duman bulutları, yüzlerce metre yükselebilir ve yeryüzündeki rüzgarlarla külleri ve çıkan gazları dünyanın her yerine taşıyabilir. Atmosferimiz birçok kez volkanik birikintilerle kaplandı: Son zamanlarda 1991’de Pinatubo Yanardağı’nın iklimi bozması, nispeten daha uzak bir zamanda Roma kadar bir çevredeki insanları evlerinden eden MÖ 43 Okmok patlaması vardı. Ancak bu büyük patlamalar, ani bir şekilde atmosfere 2.000 megaton -Pinatubo’nun 100 katı daha fazla- sülfür dioksit yayan Toba’nın gölgesinde kaldı. Araştırma ekibi, bu gazın Dünya’nın koruyucu oksijen kalkanına bulaşmış olabileceğini ve yeryüzündeki organizmaların uzaydan gelen radyasyona karşı daha hassas hale gelmesine sebep olabileceğini öne sürüyor.

“Ozon tabakası, zararlı UV ışınlarına karşı bir kalkan görevi görür, ancak tabakanın kalınlığı ekvatordan kutuplara doğru değişkenlik gösterir.” diyor Osipov. “Tropikal bölgelerde, kalkan doğal olarak incedir. Volkanik patlamalar, daha fazla UV fotonlarının yeryüzüne ulaşmasına ve olumsuz etkilere sebep olmasına izin vererek ozon formasyonunu baskılar.

NASA tarafından geliştirilen bir iklim modeli kullanan araştırma ekibi, patlamanın küresel iklim döngüsünü ve süper volkandan yayılan sülfür dioksitin miktarına dayanarak ozon tabakasını nasıl etkilemiş olabileceğini hesapladı. Bu modeli, Suudi Arabistan’daki Kral Abdullah Teknoloji ve Bilim Üniversitesi’nde bir süper bilgisayarda çalıştırdılar. Ekip, modellemeleri sayesinde süper volkanın ozonu dünya çapında ikiye bölmüş olabileceğini tahmin ediyor. Osipov’a göre bu durum yaşamı “nükleer savaş sonrasına benzer” hale getirmişti. Günlük maksimum UV endeksinin yaklaşık yüzde 150 yükseldiğini hesapladılar. Bu yükselişin mahsul veriminin hızla düşmesine ve kısa süreli maruz kalınsa dahi göz ve ciltte güneş yanıklarına sebep olduğu düşünülüyor.

“Aslında son 3.000 yılda meydana gelen en büyük patlamalar, tropikal bölgedeki isyanlarla bağlantılıydı.” diyor Osipov. “Şöyle ki volkanik patlamalar mahsul hasadını yok eder, böylelikle insanlar açlık sebebiyle isyan ederler. Araştırmamızın gelecek arkeolojik araştırmayı harekete geçireceği ve yeni kanıtların ozon/UV teorisini pekiştirmeye yardımcı olacağı konusunda umutluyuz.”

Gözle görünür güneş yanıkları olan 74.000 yıllık bir insan kalıntısı bulup bu hipotezi desteklememiz olası değil, bu yüzden bu bulgular bilgiye dayandırılmış bir tahminin gölgesinde kalıyor. Ancak modelleme geliştikçe ve başka formlarda kanıtlar meydana çıktıkça, bu patlamayı daha net bir şekilde açıklayabileceğiz.

Gizmodo. 2 Haziran 2021.

Makale: Osipov, S., Stenchikov, G., Tsigaridis, K., LeGrande, A. N., Bauer, S. E., Fnais, M., & Lelieveld, J. (2021). The Toba supervolcano eruption caused severe tropical stratospheric ozone depletion. Communications Earth & Environment, 2(1), 1-7.