Sivas’ta Hititlere Ait Kuş Kehaneti Tableti Bulundu

Sivas’taki Samuha adlı Hitit yerleşiminde, kuşların uçuş hareketlerini yorumlayarak yapılan kehanetlerin yazılı olduğu bir tablet bulundu.

Sivas’ın Yıldızeli ilçesindeki Hitit yerleşim yeri Kayalıpınar’da (eski adıyla Samuha) yürütülen kazı çalışmalarında, kuşların uçuşlarıyla ilgili kehanet içeren çiviyazılı bir tablet gün yüzüne çıkarıldı. Eksiksiz ve hasarsız olarak ele geçen bu özel bulgu, Hititlerin doğa gözlemleriyle şekillenen dini uygulamalarına dair önemli bir örnek sunuyor.

Koç Üniversitesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Çiğdem Maner başkanlığında yürütülen kazılarda, Türkiye’nin farklı üniversitelerinden ve yurtdışından gelen arkeolog, tarihçi, Hititolog ve antropologlardan oluşan 23 kişilik bir ekip görev alıyor. 2025 kazıları Temmuz başlarında başladı ve Eylül ortasına kadar sürmesi planlanıyor.

Sivas’ın Yıldızeli ilçesinde, bir öğretmenin 1970’li yıllarda fark etmesiyle bilimsel araştırmalara açılan Kayalıpınar (Samuha), bugün Hitit tarihinin yeniden yazıldığı merkezlerden biri olarak kabul ediliyor. Yaklaşık 3.800 yıllık geçmişiyle Kayalıpınar, Hitit İmparatorluğu’nun hem askeri hem de dini anlamda kilit noktalarından biri olarak öne çıkıyor.

(İlgili: Bergama’da Kuş Kahini Rahibin Mezarı Bulundu)

Bazı Hitit krallarının burada doğduğu, hatta imparatorluğu buradan yönettikleri düşünülüyor; bu da Kayalıpınar’ın sadece bir yerleşim değil, aynı zamanda bir yönetim merkezi olduğunu düşündürüyor. I. Suppiluliuma ve babası II/III Tudhaliya gibi büyük krallar, Hitit İmparatorluğu’nu yeniden ayağa kaldırmak için Samuha’yı askeri karargâh olarak kullanmıştı.

Hititlerin Kehanet Geleneklerine Yeni Bir Işık

Kazı başkanı Doç. Dr. Çiğdem Maner’in verdiği bilgilere göre, yaklaşık 3.500 yıllık olduğu düşünülen bu küçük tabletin hem ön hem arka yüzü ve kenarları yazılı. En dikkat çekici özelliği ise tam ortasındaki delik. Tabletin kenarındaki ip izleri, onun bir yere asıldığını ya da boyuna takılarak taşındığını gösteriyor. Bu detay, metnin yalnızca bir belge değil, aynı zamanda ritüel bir nesne olarak da kullanıldığını düşündürüyor.

İlk okumalar, tabletin kuşların uçuş biçimlerine dair ifadeler içerdiğini ortaya koyuyor. Hititlerde kuş kehaneti (ornitomansi), tanrıların iradesini öğrenmek için başvurulan yöntemlerden biriydi. Bu tür metinler, falcılığın sadece kişisel değil, devlet düzeyinde de uygulandığını gösteriyor. Daha önce Kayalıpınar’da benzer kehanet metinleri bulunmuş olsa da, bu tabletin fiziksel özellikleri onu eşsiz kılıyor.

Samuha: Tanrıça İştar’ın Kült Merkezi

Kayalıpınar, Eski Assur, Hitit ve Mezopotamya metinlerinde önemli bir şehir olarak geçiyor. Özellikle Tanrıça İştar’ın Anadolu’daki en önemli kült merkezlerinden biri olarak kabul ediliyor.

Bölgede şimdiye dek keşfedilen çiviyazılı tabletlerin büyük bölümü de kült uygulamalarıyla ilgili. Bu bağlamda, yeni bulunan kuş kehaneti metninin de dini bir bağlamda kullanılmış olması yüksek ihtimal.

Çok Sayıda Mühür

Son iki yılda alanda yapılan kazılarda, Hitit krallarına, prenslere, prenseslere ve görevlilere ait 50’nin üzerinde mühür baskı ortaya çıkarıldı. Bu mühürlerin çoğu, henüz ulaşılmamış olan bir “mühürleme binasına” ait katmanla ilişkilendiriliyor. Ekibin amacı, mühürleme tekniklerine dair elde edilen bilgilerle Hitit yerleşimleri arasındaki ticari ve idari ilişkileri anlamak. Bu doğrultuda, mühürlerde kullanılan killerin analiz edilerek diğer Hitit merkezleriyle karşılaştırılması planlanıyor.

2023 yılında yanmış bir binada ele geçen mühürler, Hitit devletinin son dönemine dair siyasi entrikaları anlamamıza olanak sağlayacak nitelikteydi.

Çok Katmanlı Bir Arkeolojik Alan

Kayalıpınar yerleşimi, Hititler, Assur Ticaret Kolonileri Çağı, Roma, Bizans ve Erken Hıristiyanlık dönemlerine ait kalıntılarıyla dikkat çekiyor. Kazı alanında yapılacak çevre düzenlemeleriyle birlikte, arkeolojik alanın ilerleyen dönemlerde ziyaretçilere açılması hedefleniyor.

Kuş Kehaneti Nedir?

Kuşların gökyüzündeki hareketlerini yorumlayarak tanrıların iradesini anlamaya çalışan kehanet geleneği, sadece Hititlere özgü bir uygulama değildi. Roma dünyasında bu geleneğin kurumsallaşmış biçimlerinden biri, “augur” adı verilen rahiplerdi.

Bergama Antik Kenti’nde 2. yüzyıla tarihlenen bir nekropolde keşfedilen mezar yazıtı, bu rahiplerden biri olan Markos’a ait. Asklepion yakınlarında yapılan kurtarma kazılarında gün yüzüne çıkarılan mezarda, Markos’un kuşların uçuş yönü, ötüşü ve davranışları üzerinden geleceği okuyan bir kahin olduğu belirtiliyor. Bu önemli bulgu, kuş kehanetinin hem ritüelistik, hem de siyasal karar süreçlerine etki eden bir rol oynadığını gösteriyor.

Kayalıpınar’da bulunan Hitit dönemi kehanet tabletiyle birlikte değerlendirildiğinde, kuşların hareketlerinden anlam çıkarma geleneğinin binlerce yıl boyunca farklı coğrafyalarda ve kültürlerde benzer biçimlerde sürdürüldüğü anlaşılıyor. Hititlerin tanrılarla iletişim kurmak için başvurduğu bu yöntem, binlerce yıl sonra Roma’nın eğitimli rahipleri tarafından da uygulanmaya devam etti.