Şempanzeler, Tıpkı İnsanlar Gibi Savaş Taktikleri Kullanıyor

Yalnızca insanlar tarafından kullanıldığı düşünülen en eski askeri stratejilerden biri, ilk kez en yakın evrimsel akrabalarımızda gözlemlendi.

Şempanzeler, genellikle çatışma riskinin azaldığı zamanlarda düşman bölgesine akın etmeden önce keşif yapmak için yüksek yerleri kullanıyor.

Şu ana kadar savaş durumlarında yüksek arazilerin taktiksel kullanımının insanlara özgü olduğu düşünülüyordu. İlk kez en eski askeri stratejilerden biri en yakın evrimsel akrabalarımızda gözlemlendi.

Araştırmacılar, Batı Afrika’nın Fildişi Sahili ormanlarındaki iki komşu şempanze grubu üzerinde üç yıllık bir çalışma yürüttüler ve zaman zaman çatışmaların meydana geldiği örtüşen bir sınır bölgesi de dahil olmak üzere kendi bölgelerinden çıkan primatları takip ettiler.

(İlgili: Babunlar, Tıpkı İnsanlar Gibi Stratejik İş Birliği Yapıyor)

Ekip, şempanzelerin bu tartışmalı sınıra doğru giderken tepelere tırmanma olasılıklarının, kendi bölgelerinin merkezine doğru yolculuk ettikleri zamana kıyasla iki kat daha fazla olduğunu buldu.

Araştırmacılar, şempanzelerin sınırdaki tepelerin üzerindeyken gürültülü bir şekilde yemek yemekten veya yiyecek aramaktan kaçınma ve sessizce dinlenmeye zaman ayırma olasılıklarının daha yüksek olduğunu, bunun da rakip grupların uzaktan gelen seslerini duymalarına olanak sağladığını söylüyor.

Rakip şempanzelerin bulunduğu yer ne kadar uzaktaysa, tepeden inerken tehlikeli bölgeye ilerleme olasılığı da o kadar artar. Bu, yüksek yerlerdeki şempanzelerin rakiplerinin mesafesini ölçtüklerini ve maliyetli kavgalardan kaçınırken saldırılar düzenlemek için buna göre hareket ettiklerini gösteriyor.

Mirketler gibi diğer memeli türleri, yırtıcı hayvanlara karşı nöbet tutmak veya çiftleşmek için yüksek yerleri kullanıyor. Ancak araştırmacılar bunun, insanlar dışındaki bir hayvanın “gruplararası çatışma” risklerini değerlendirmek için yükselmeyi stratejik olarak kullandığına dair ilk kanıt olduğunu söylüyor.

Cambridge Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden biyolojik antropolog ve PLOS Biyoloji dergisinde yayımlanan çalışmanın baş yazarı Dr. Sylvain Lemoine, “Taktik savaş, insan evriminin itici gücü olarak kabul edilir.” diyor.

“Bu şempanze davranışı, bölgelerini korumaya veya genişletmeye yardımcı olacak karmaşık bilişsel yetenekler gerektiriyor ve doğal seçilim tarafından tercih ediliyor.”

“Araziyi bölgesel kontrol için kullanmanın evrimsel tarihimizde derin kökleri var. Şempanzelerin bu savaş benzeri strateji kullanımında, muhtemelen tarih öncesi avcı-toplayıcı popülasyonlarında var olan küçük ölçekli ilk savaşların izlerini görüyoruz.”

Çalışma, Lemoine’in doktorası sırasında çalıştığı Tai Şempanze Projesi’nde gerçekleştirildi. Proje şu anda Fransa’daki CNRS’den çalışmanın kıdemli yazarı Dr. Roman Wittig tarafından yönetiliyor.

Araştırma ekipleri günde 8-12 saatini insanların varlığına “alışkın” dört grubu takip ederek geçiriyor. Burası, birden fazla vahşi şempanze topluluğuna ilişkin verilerin aynı anda toplandığı az sayıdaki siteden biri.

Proje araştırmacılarının elinde GPS takip cihazları var; bu sayede çalışma yazarları, yükseklik verileri de dahil olmak üzere birbirini sınırlayan iki şempanze bölgesinin haritalarını yeniden üretebiliyorlar. Bunlar topografyayı doğrulamak için eski Fransız sömürge haritalarıyla eşleştirildi.

Her grup herhangi bir zamanda 30-40 yetişkin şempanzeden oluşuyordu. Çalışmada, 2013 ile 2016 yılları arasında kaydedilen toplam 58 hayvanın 21.000 saatin üzerinde takip kaydı kullanıldı.

Lemoine, şempanzelerin kendi bölgelerini kurmak ve korumak için bir tür “sınır devriyesi” oluşturan düzenli çevre turları gerçekleştirdiğini söylüyor. “Devriyeler genellikle birbirine yakın duran ve gürültüyü sınırlayan alt gruplar halinde gerçekleştiriliyor. Bir gözlemci olarak devriye gezmenin başladığını hissedersiniz. Biraz av gibi, aynı anda hareket edip duruyorlar.”

Keşif için kullanılan sınıra yakın tepe türleri “inselberg” olarak biliniyor. Bunlar, orman örtüsünün içinde izole kayalık çıkıntılar. Şempanzeler defalarca bu inselberglerin bazılarına geri döndü ve zirvede zaman daha sessiz bir şekilde geçirdiler.

Lemoine, “Bunlar gözetleme noktaları değil, dinleme noktaları. Şempanzeler, grup üyeleriyle iletişim kurmak veya kendi bölgelerini savunmak için ağaç gövdeleri üzerinde davul sesi çıkarıyor ve pant-hoot adı verilen heyecan verici sesler çıkarıyor. Bu sesler yoğun ormanlarda bile bir kilometre öteden duyulabilir.” diyor.

“Şempanzeler henüz rakip grupların işaretlerini duymadıkları halde bölgelerinin sınırına yakın tepelere tırmanıyor olabilirler. Yüksek bir kaya oluşumu üzerinde sessizce dinlenmek, uzaktaki rakiplerin işitsel tespiti için ideal bir şey.”

Araştırmacılar, sınıra yakın bir tepede beş dakikadan uzun bir duraklamanın ardından yarım saat içindeki taktik hareketleri analiz etti ve bunu, alçakta bulunan sınır bölgelerindeki duraklamalardan sonraki hareketlerle karşılaştırdı.

Bir tepe keşfinin ardından, düşman bölgesine ilerleme olasılığı, rakipler 500 metre uzaktayken yüzde 40’tan, rakipler 1000 metredeyken yüzde 50’ye, rakipler 3000 metredeyken yüzde 60’a yükseldi.

Lemoine, “Şempanzeler genellikle komşularının bölgelerine saldırıp devriye gezerek bölgelerini genişletirler. Tepelerde bilgi toplama, herhangi bir düşmanla karşılaşma riskini azaltırken bunu yapmalarına da yardımcı oluyor. İki grup arasındaki sınır bölgesi sürekli değişim halinde.” diyor.

Lemoine, daha fazla bölgenin yiyecek tedarikini ve çiftleşme şansını artırabileceğini söylüyor. Önceki çalışması, daha büyük şempanze gruplarının, rakiplerin baskısının azaldığı daha büyük bölgelerde yaşadığını ve bunun da topluluklar içindeki doğum oranlarını artırdığını öne sürüyor.

Lemoine, son araştırmaların şempanzelerin yüzleşmekten kaçınmak için tepede keşif yaptığını ve şiddetin nispeten nadir olduğunu öne sürdüğünü söylüyor. Ancak rakip grup üyeleri arasında kavgalar, hatta adam kaçırma ve cinayetler yaşandı.

“Bazen iki ya da üç erkekten oluşan baskın ekipleri düşman bölgesinin derinliklerine girer ve bu da kavgaya yol açabilir. Rakip şempanzeler arasındaki çatışmalar son derece gürültülü. Hayvanlar korkutucu bir çılgınlık haline giriyor, çığlık atıyor, dışkılıyor ve birbirlerinin cinsel organlarını tutuyorlar.”

University of Cambridge. 2 Kasım 2023.

Makale: Lemoine, S. R., Samuni, L., Crockford, C., & Wittig, R. M. (2023). Chimpanzees make tactical use of high elevation in territorial contexts. Plos Biology, 21(11), e3002350.