Ringa Balığı Ticareti, Viking Çağında Başlamış

Genomlar, yaklaşık 800 yıl önce başlayan balık hasadının, Batı Baltık Denizi’ndeki ringa balığı stoklarını tükettiğini gösteriyor.

Tarihçiler, kapsamlı ringa balığı ticaretinin MS 1200 yılı civarında başladığına ve daha sonra Hansa Birliği tarafından kontrol edildiğine inanıyorlardı. Şimdi ise yeni bir çalışma, bu ticaretin Viking Çağı’nda zaten yapıldığını gösteriyor.

Oslo Üniversitesi’nden Doktora Araştırma Görevlisi Lane Atmore, “Bu ticaretin MS 800 civarında, düşünülenden 400 yıl önce zaten var olduğunu bulduk, bu da bu kapsamlı balıkçılığı gerçekten geriye çekiyor.” diyor.

Çalışma, İsveç ve Danimarka çevresindeki batı popülasyonlarından gelen ringa kemiklerinin Baltık’ta günümüzün Polonya’sındaki Truso kadar uzak doğuda bulunduğunu gösteriyor. Truso, önemli bir Viking Çağı ticaret limanı olarak biliniyor.

(İlgili: Vikingler, Grönland’dan Kiev’e Deniz Ayısı Dişi Göndermiş)

Atmore, “Bu kemiklerden alınan genetik imzada, balıkların Orta Baltık’ta bulduğunuzdan daha yüksek tuzluluğa adapte olduğunu bulduk. Bu, onların Kattegat çevresinden geldikleri ve ardından Doğu Baltık’a gönderildikleri anlamına gelir.” diyor.

Baltık Denizi’nin daha düşük tuz oranı, Kattegat’taki popülasyondan gelen ringa balığının daha doğudaki sulara uyum sağlamakta zorlanacağı anlamına geliyor. Atmore, “Bu yüksek tuz oranına uyarlanmış balıklar asla bu kadar uzakta bulunmaz.” diyor.

Ticaret yapması daha zor

Araştırmanın yazarlarından Bastiaan Star, daha önce aynı bölgede morina ticareti üzerine çalışmıştı.

Star, “Daha önce, şu anda Almanya’da bulunan ticaret yeri Hedeby’den morina balığının kuzey Norveç’ten geldiğini gördük. Yeni çalışmamız bunun sadece morina balığı olmadığını gösteriyor. Aynı zamanda, teknolojik olarak ticareti çok daha zor olan bir balık olan ringa balığı da getiriliyordu.” diyor.

Atlantik ringa balığı (Clupea harengus), morina balığından çok daha yağlı bir balık ve doğru teknolojiye sahip değilseniz ticaretini bırakın, saklaması bile kolay değil.

Atmore, “Tuz veya dumanla kurutmazsanız çok çabuk bozulur. Kurutmak ve sonra gönderebilmek için tuza ve ahşaba erişiminiz olması gerekir. Yatırıma değecekse, geniş ticaret ağlarına sahip olmanız ve yeterince balık yakalamanız gerekir.” diyor.

Star, “Balık ticaretinin daha önce tahmin edilenden daha uzak mesafelerde yapıldığını düşünüyorum. Artık bu tarihi tespit edebiliyoruz çünkü bu kemikler kesinlikle MS 800 ile 850 arasına tarihleniyor.” diyor.

“Ringa balığını bir yerden bir yere Vikinglerin getirdiğini kanıtlayamayız, ancak ringa balığı kemiğini Vikinglerin ticaret yaptığı bir siteden elde ettiğimizi biliyoruz.”

Biyoloji ve arkeoloji

Atmore ve Star, ikisi de biyolog. Bu çalışmada arkeologlarla yakın bir şekilde çalıştılar. Bunlardan biri NTNU Üniversite Müzesi’nden Profesör James H. Barrett idi.

Barrett, “Baltık Denizi’ndeki ringa balığı endüstrisi, Orta Çağ Avrupa’sındaki en önemli ticaretlerden birini destekledi.” diyor.

“Ringa kemiğinin arkeolojik ve modern örneklerinin genetik araştırmasını birleştirerek, Batı Baltık’ın nispeten tuzlu sularından kuzeydoğu Polonya’daki Truso’nun Viking Çağı ticaret sahasına kadar uzun mesafeli ringa balığı ticaretinin büyümesine dair bilinen en eski kanıtlar keşfedilebilir.”

Çalışma aynı zamanda ringa balığı popülasyonlarına daha yakın zamanlarda ne olduğunu da ortaya koyuyor.

Barrett, “Ringa balığı endüstrisinin ekonomik ve politik sonuçları iyi planlanmış, ancak ekolojik etkileri çok tartışılıyor.” diyor.

İlkbahar yumurtlayıcıları ve Sonbahar yumurtlayıcıları

Farklı ringa balığı popülasyonlarının kendi yumurtlama alanları vardır, dolayısıyla farklı tuzluluk seviyelerine uyum sağlarlar. Popülasyonlar ayrıca yumurtlama mevsiminde de farklılık gösterir.

Atmore, “Tüm Atlantik’te yayılmış iki büyük popülasyon var. Biri ilkbaharda, diğeri sonbaharda yumurtlar. Bu popülasyonlar benzersiz yerlerde ve farklı mevsimlerde yumurtlarlar, bu nedenle çok fazla çiftleşmezler. Bu, genetik olarak birbirlerinden farklı oldukları anlamına geliyor.” diyor.

Atmore artık bu balıkların nereden geldiğini belirleyebiliyor ve popülasyonların nasıl büyüdüğünü ve azaldığını ve bunun balıkçılık endüstrisinden nasıl etkilendiğini görebiliyor.

“Daha önceki tarihsel kayıtlarda, yaklaşık MS 800’den başlayarak, Batı Baltık’taki sonbaharda yumurtlayan popülasyondan gelen bu arkeolojik alanlarda daha fazla balık elde edildiğini bulduk.”

100 yıl önce çöktü

Daha yakın zamanlarda ise bunun tam tersi oldu.

Atmore, “Daha sonra sonbaharda yumurtlayanları hedef alıyorlardı ve bu nüfus 1920’lerde çöktü. Baltık’ta artık ticari avların yüzde 90’ı ilkbaharda yumurtlayanlar.” diyor.

Star, “Baltık’ta sonbahar yumurtlayanlar tamamen yok olmadı. Dahası, artık ticari olarak ilgi çekici değiller. Hala varlar ama alıştığımız sayıda değiller.” diyor.

Star, balıkçılık endüstrisinin ringa popülasyonları üzerinde büyük bir etkiye sahip olduğundan şüphe duymuyor: “Yüzyıllar boyunca gerçekleşen aşırı sömürü ile tutarlı bir model var.”

Barrett, “Sonuçlarımız, aşırı bol miktarda bulunan Avrupa deniz balıkları üzerindeki insan etkilerinin Orta Çağ’da başladığı ve farklı ringa balığı stoklarının zaman içinde sırayla hedeflendiği şeklindeki arkeolojik hipotezi test etmek için yeni ve ikna edici bir yol sağlıyor.” diyor.

Bu aynı zamanda Baltık Denizi ekolojisinin de değiştiği anlamına geliyor. Sonbahar yumurtlayıcıları farklı bir mevsimde farklı bir yerde yumurtluyorlar.

Atmore, “Ayrıca bahar yumurtlayıcılarından daha büyüktürler ve biraz farklı yiyecekler yerler. Sonbaharda yumurtlayanların popülasyonu çok azaldığında, ekoloji değişecek.” diyor.

“Baltık Denizi, Kuzey Denizi’ne kıyasla çok daha sınırlı. İnsanların veya iklimin sahip olabileceği bazı etkiler, bu kadar küçük bir sistemde daha da artar.”

University of Oslo. 26 Ekim 2022.

Makale: Atmore, L. M., Martínez-García, L., Makowiecki, D., André, C., Lõugas, L., Barrett, J. H., & Star, B. (2022). Population dynamics of Baltic herring since the Viking Age revealed by ancient DNA and genomics. Proceedings of the National Academy of Sciences, 119(45), e2208703119.