Pterozorların Gizemli Kökeni Keşfediliyor

Pterozorlar, dinozor çağının en iyi tanınmış yaratıkları arasında, ancak bilim insanları kökenleri hakkında çok az şey biliyor. Nihayet yeni araştırma ile bu uçan sürüngenlerin öncüsü tespit ediliyor.

Güçlü uçuş için evrimleşen ilk omurgalılar olan pterozorlar, yaklaşık 220 milyon yıl önce ortaya çıkan ve 66 milyon yıl önce Kretase- Paleojen kitlesel yok oluşu sırasında yok olan, son derece başarılı bir uçan sürüngen grubuydu. Ancak 19. yüzyıldan beri paleontologlar, köken hikayelerini oluşturmak için mücadele ediyor ve bu yaratıkların uçuş kapasitesini nasıl evrimleştirdiklerini araştırıyor.

Pterozor olmayan hiçbir grup onlarla kesin olarak ilişkilendirilemedi. Ancak bu durum, Nature’da henüz yayınlanan araştırma sayesinde değişiyor. Kuzey Amerika, Brezilya, Arjantin ve Madagaskar’da bulunan fosillerin kapsamlı bir analizi, pterozorların Triyas döneminde yaşamış olan küçük sürüngenlerden oluşan esrarengiz bir grup olan lagerpetidlerin soyundan geldiğini öne sürüyor.

(Yeni Keşfedilen Pterozor, Uçan En Büyük Hayvanlardan Biriydi)

Sonuç olarak bu bulgu, paleontolog Martin Ezcurra’nın ortak yazarı olduğu makaleye göre: “Özel vücut planı ve uçma yetenekleri dahil olmak üzere pterozorların kökenlerini incelemek için yeni bir çerçeve sağlıyor.” Virginia Tech’den bilim insanları, Sterling Nesbitt ve Michelle Stocker da yeni çalışmaya katkıda bulundular.

Lagerpetidler, 237 milyon ila 210 milyon yıl önce yaşadı ve çoğunun uzunluğu 1 metreden azdı. Paleontologlar dört ayak üzerinde mi yoksa iki ayak üzerinde mi yürüdüklerinden emin değil. Ancak yeni çalışmanın önerdiği gibi, pençeleri muhtemelen tırmanma veya av yakalama gibi karada hareket etmek dışındaki faaliyetler için de kullanılmıştı.

Lagerpetidler’in uzun, ince bacakları vardı ve muhtemelen böcek yiyorlardı. İkisi Arjantin’den, ikisi Amerika Birleşik Devletleri’nden ve geri kalanı Brezilya ve Madagaskar’dan olmak üzere sadece altı lagerpetid türü biliniyor. Dikkate değer örnekler arasında ABD’den Dromomeron gregorii ve Brezilya’dan Ixalerpeton brasiliensis bulunuyor. Önemli bir bilgi olarak, lagerpetidler gerekli kalça ve ayak bileklerine sahip olmadıkları için dinozor değillerdi.

Bu yaratıklar, ortaya çıkışı beklenmedik olan pterozorların bir kardeş grubu gibi görünüyorlar; muhtemelen bu kadar uzun süredir göz ardı edilmelerinin sebebi bu. Lagerpetidler üzerine yapılan son analizler, olasılığa işaret ederek, Ezcurra ve uluslararası bir işbirliği ekibini daha yakından incelemeye sevk etti. Bazıları onlarca yıl önce bulunan Lagerpetid iskeletlerinin analizi, pterozorlarla bağlantıyı destekleyen en az 33 özelliğin keşfedilmesiyle sonuçlandı.

Ezcurra, “Bu çalışma hem geleneksel hem de en yeni teknikleri uygulayan uluslararası bir çabanın sonucu.” diyor. “Bu, bir asırdan fazla süredir paleontologları rahatsız eden sorulara modern bilimin nasıl ışık tutabileceğinin bir örneği.”

Dikkate değer özellikler arasında iç kulak, beynin arkasında flokulus adı verilen belirgin bir çıkıntı, üç sivri uçlu diş, uzun el kemikleri, küçük bir pelvis ve kaynaşmış ayak bileği kemikleri bulunur. Daha da önemlisi, bu yaratıkların çeviklikle tutarlı kafatasına ait özellikleri ve iyi bir denge duyusu vardı. Bu da güçlü uçuşun kökenine dair olası bir ipucu veriyor.

Ezcurra, “Mikrobilgisayarlı tomografi taramalarını ve Dromomeron gregorii ve lxalerpeton brasiliensis’in kafataslarını kullanarak lagerpetidlerin beynini ve iç kulağını dijital olarak yeniden düzenlemeyi başardık; iç kulak, üç farklı düzlemde düzenlenmiş üç kanalın oluşturduğu bir bölgeye sahip… ve canlı hayvanlar üzerine çalışmalar çevik hayvanlarda daha yüksek kavis derecesine sahip kanalların iyi bir denge duygusu ile oluştuğunu gösteriyor.” dedi.

Bu kıvrım özelliği hem lagerpetidlerde hem de pterozorlarda ve ilginç bir şekilde milyonlarca yıl sonra ortaya çıkan kuşlarda görülüyor. (Kuşlar dinozorlar olsalar da ne lagerpetidler ne de pterozorlar ile yakın akraba değillerdir. Bu yüzden son derece kıvrımlı kulak kanalları bağımsız olarak evrimleşmiş olmalı.)

Ezcurra, “Benzer şekilde, beyin duyusal bilgilerin işlenmesinde önemli bir rol oynayan flokulus adı verilen bir bölgeye sahiptir. Önceki çalışmalar büyük boyutlu pterozor beyin yarımküresinin muhtemelen uçuşla ilgili olduğunu gösterdi. Ancak lagerpetidlerde floküler genişlemenin ilk aşamasını tespit ettik. Bu nedenle, gerçekleşen nöroanatomik değişiklikler uçuşun başlangıcından önce ortaya çıktı ve muhtemelen daha sonra pterozorlar tarafından kullanıldı ve gökyüzünü fethetmelerine izin verdi.” diyor.

Gerçekten de bu büyüleyici bulgu, uçamayan lagerpetidlerin uçuş için gerekli beyinlere sahip olduğunu gösteriyor. Bununla birlikte, çalışma tam bir lagerpetid fosillerinin yokluğu nedeniyle sınırlı; anatomik yönleri hala bilinmiyor. Ezcurra, “Uçabilen hayvanlara nasıl dönüştükleri ve davranışlarının çoğu tam bir gizem olarak kaldı.” diyor.

Berkeley’deki California Üniversitesi’nde bir paleontolog olan Kevin Padian, “Ezcurra ve diğerleri tarafından sunulan sonuçlar, Dünya’ya bağlı küçük sürüngenden ilk uçan omurgalılara kadar evrimsel yolun tamamını göstermiyor.” diyor.

Yeni araştırmaya dahil olmayan Padian, “Ancak bir gün, Archæopteryx’in keşfinin kuş uçuşunun ilk aşamalarına anahtar ipuçları sağlaması gibi, bazı boşlukları doldurmak için Triyas kayalarından bir pterozor atası çıkabilir.” şeklinde açıklıyor.

Bununla birlikte Ezcurra, yeni çalışmayı “Hayat ağacının anlaşılmasına önemli bir katkı, aynı zamanda derin zamanlardaki çeşitlilikteki değişimleri ve gerçekleşmesi milyonlarca yıl gerektiren evrimsel süreçleri anlamamızı sağlayacak fosil sürüngenler arasındaki karşılıklı ilişkilere dair kapsamlı bir bilgiye dair önemli bir adım.” olarak tanımlıyor.

Gizmodo. 9 Aralık 2020.

Makale: Ezcurra, M. D., Nesbitt, S. J., Bronzati, M., Dalla Vecchia, F. M., Agnolin, F. L., Benson, R. B., … & Irmis, R. B. (2020). Enigmatic dinosaur precursors bridge the gap to the origin of Pterosauria. Nature, 1-5.