Orta Asya’da Koyunlar 8.000 Yıl Önce Evcilleştirilmiş

Yeni araştırma, Orta Asya’daki hayvan evcilleştirmesinin kökenlerinin en az 8.000 yıl öncesine dayandığını ortaya koyuyor. Bu da, bölgeyi dünyanın en eski ve sürekli olarak iskan edilmiş yerlerinden biri haline getiriyor.

Orta Asya’nın Tian Shan (Tanrı Dağları) ve Alay sıradağları boyunca koyunlar ve diğer evcil hayvanlar çağdaş yaşamın temel ekonomisini oluşturur. Burada önceki kuşakların hareketleri İpek Yolu’nun ticaret ağlarının şekillenmesine yardımcı olmasına rağmen, evcil hayvanların bölgeye nispeten geç geldiği düşünülüyordu. Nature Human Behavior dergisinde yayınlanan yeni bir araştırma, Orta Asya’daki hayvan evcilleştirmesinin kökenlerinin en az 8.000 yıl öncesine dayandığını ortaya koyuyor. Bu da, bölgeyi dünyanın en eski ve sürekli olarak iskan edilmiş yerlerinden biri haline getiriyor. 

(10.000 Yıl Önce Lübnan’da Koyun Avı Kampları Kuruluyordu)

Koyun, keçi ve sığırların evcilleştirilmesi ilk olarak Mezopotamya’daki Bereketli Hilal’de ve yaklaşık 10.000 yıl önce Batı Asya’nın yakın dağlık bölgelerinde, buğday ve arpa gibi bitki mahsullerinin evcilleştirilmesi ile birlikte gerçekleşti. Neolitik Devrim olarak bilinen bu yenilik, kuzeyde Avrupa’ya ve güneyde Afrika ve Hindistan’a yayıldı ve üç kıtadaki insan toplumlarını dönüştürdü. Ancak yakın zamana kadar, evcil bitki ve hayvanların bu etkileyici yayılımının doğuya, Neolitik yayılımın çok az kanıtı olan Orta Asya’nın zengin dağlık bölgelerine ulaşamadığı görülüyordu (sonraki bin yıllarda, Tunç Çağı’nda ve sonrasında çok büyük önemleri olmasına rağmen).

Bu durum, uluslararası bilim insanlarından oluşan ortak bir ekip, Kırgızistan’ın Özbekistan ile güney sınırı boyunca bir dağ uçurumundaki Obishir V kaya sığınağını yeniden ziyaret etmeye karar verdiğinde değişti. İlk olarak 20. yüzyılda Sovyet arkeologlar tarafından keşfedilen ve kazılan alanda, bazıları tahıl işlemek için kullanılmış gibi görünen alışılmadık bir taş alet topluluğu bulundu. Dahası, bölgenin jeolojik katmanları boyunca, koyun ve keçi gibi görünen parçalanmış kemikler bulundu. 

Bu bulgular, evcil hayvanların Orta Asya’nın iç kesimlerine doğru belgelenmemiş Neolitik hareketinin kanıtı olabilir miydi? Bunu öğrenmek için, Shnaider ve Abykanova, Colorado-Boulder Üniversitesi Doğa Tarihi Müzesi’nde ve Max Planck İnsan Tarihi Bilimi Enstitüsü’nde hayvan evcilleştirme çalışmasında uzman olan başyazar Dr. William Taylor ile çalışma yaptı. Yanlarında da Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nden uluslararası uzmanlardan oluşan bir ekip vardı. Bölgeden kemiklerin ve dişlerin radyokarbon tarihlendirilmesinden sonra, en eski kültürel katmanın en az 6.000 veya 8.000 yıl öncesine tarihlendiği anlaşıldı. (Evcil hayvanların Orta Asya’ya ulaştığı düşünülen tarihten 3.000 yıl daha önce)

Hayvan kemiklerindeki yanık, kesik izleri ve diğer değişiklikler, hayvanların kasaplık işlemlerinden geçtiğini gösteriyor. Hayvanların diş sementumu içindeki mikroskobik tabakalar, birçok sürü toplumunda yaygın olduğu gibi sonbaharda kesildiklerini gösteriyor. Ancak kemikler fazlasıyla parçalanmış olduğundan, türleri standart anatomik analiz kullanılarak tanımlanamadı. Araştırmacılar bunun yerine, hayvan kalıntılarını tanımlamak için hem paleogenomik hem de kolajen peptit parmak izi kullanılan disiplinler arası bir yaklaşım uyguladılar. Elde ettikleri sonuçları Avrasya’nın dört bir yanından gelen yabani ve evcil koyun türlerinin genomlarıyla karşılaştıran araştırmacılar, şaşırtıcı bir keşif yaptılar. 

‘’Her yeni kanıtla, giderek daha açık hale geldi. Bunlar yabani koyunlar değildi, evcil hayvanlardı.’’ diyor Taylor. 

Orta Asya’nın tarihöncesini anlamak amacıyla yıllarca uğraşanlar için sonuçlar şaşırtıcı. Max Planck Enstitüsü’nden Dr. Robert Spengler, ‘’Bu keşif, antin dünyanın kültürel kavşağı olan İç Asya’nın tarihöncesine ilişkin hala gizemli konuların olduğunu gösteriyor.’’ diyor. 

Çalışmanın bulgularının tam etkisini ve antik Avrasya’nın geri kalanı için sonuçlarını tam olarak anlamak için gelecekte çalışmalar yapmak gerekli olacak. Shnaider, ipuçları aramak ve sığır gibi diğer evcil hayvanların veya buğday, arpa gibi evcil bitkilerin de Mezopotamya’dan Kırgızistan’a yayılıp yayılmadığını belirlemek için önümüzdeki yaz Obishir’e dönmeyi planlıyor. Avrupa Araştırma Konseyi’nden aldığı bir ödülle, proje ortağı ve ortak yazar Dr. Christina Warinner, bu ilk Orta Asya koyunlarının bölgedeki başka bir yere yayılıp yayılmadığını, süt veya yün üretiminde kullanılıp kullanılmadıklarını araştırma düşüncesine öncülük ediyor. 

Taylor, ‘’Bu çalışma sadece başlangıç. Arkeoloji biliminden bu disiplinler arası teknikleri uygulayarak, Orta Asya’nın geçmişine dair ipuçlarını çözmeye çalışıyoruz.’’

Max Planck Society. 8 Nisan 2021.

Makale: Taylor, W. T., Pruvost, M., Posth, C., Rendu, W., Krajcarz, M. T., Abdykanova, A., … & Shnaider, S. (2021). Evidence for early dispersal of domestic sheep into Central Asia. Nature Human Behaviour, 1-11.