Ölümcül Roma Dönemi Salgınları Soğuk Dönemlerde Başlamış

Antik Roma iklimi üzerine yapılan yeni bir çalışmada, soğuk dönemlerin ve şiddetli salgın dönemlerinin örtüştüğü anlaşıldı.

Yeni araştırmalara göre, soğuk havalar antik Romalılar için sayısız insanı öldüren yıkıcı salgınlara yol açmış olabilir.

Yeni çalışma, iklim değişikliği dönemlerini büyük salgınlarla ilişkilendiriyor ve Roma dönemindeki en büyük üç salgının, kayıtlara geçen en ani ve en derin soğuk dönemlerin bazılarında meydana geldiğini ortaya koyuyor.

Roma tarihçisi olan çalışmanın eş lideri Kyle Harper, bu örtüşmeyi açıklamak için çeşitli nedenlerin olabileceğini söylüyor.

Harper, “İklim sistemini sarstığınızda bu gerçekten patojenleri, ekosistemleri ve hepsinden önemlisi insan toplumlarını etkiler.” diyor.

(İlgili: Antik Şarap Üretimi, İklim Değişikliğiyle Mücadelede İpuçları Veriyor)

Araştırma, İtalya “çizmesi”nin “tabanı”nın altındaki geniş körfez olan Taranto Körfezi’nden çıkarılan uzun bir çökelti çekirdeğine odaklanıyor. Bu alan, Po Nehri’nden ve Apennine Dağları’nı kurutan diğer nehirlerden gelen tortuları topluyor.

Çalışmanın eşbaşkanı Karin Zonneveld, çökelti katmanlarını belirli yıllara göre eşleştirmek için çökelti çekirdeklerinin içinde çok sayıda ipucu kullandı. Önemli veriler, bilinen volkanik patlamalara kadar kimyasal olarak izlenebilen çökeltilerdeki volkanik camdan geldi.

Zonneveld, “Bu patlamaların birçoğu, Pompeii’yi yok eden MS 79’daki Vezüv Yanardağı patlaması gibi dünyaca ünlü” diyor.

İpuçları, MÖ 200’den MS 600’e kadar uzanan, geç Roma Cumhuriyeti’nden başlayıp Roma İmparatorluğu’nun son günlerine kadar uzanan çökeltileri ortaya çıkardı.

Sıcaklık ve yağış miktarını yeniden oluşturmak için ekip, çökeltide korunan dinoflagellat adı verilen küçük organizmalara yöneldi. Bu organizmaların yaşam döngüsü sıcaklığa ve yağışa karşı çok duyarlı. Sonbaharın sonlarında ve sonbaharın başlarında dinoflagellatlar, fosil kayıtlarında korunabilen, kist olarak bilinen dinlenme durumuna dönüşür. Farklı türlerin farklı tercihleri olduğundan, bilim insanları herhangi bir yılda gelişen dinoflagellat türlerini ayırt edebiliyorlar. Örneğin soğuk yıllarda soğuğu seven türler daha bol oluyor. Yağışların fazla olduğu dönemlerde, nehir suları fazladan besin taşıyarak denize döküldüğünde, besin değeri yüksek koşulları tercih eden türler daha yaygın oluyor.

Sonuçlar, MÖ 200 ile 100 yılları arasında istikrarlı bir iklim döneminin yaşandığını ve bunu bir dizi kısa soğuk darbenin takip ettiğini gösterdi. MS 160 ile 180 yılları arasında şiddetli bir soğuk dönem yaşandı. Bu, Roma ordularının Batı Asya’dan dönmesiyle imparatorluğa getirilen bir salgın olan Antoninus Vebası ile aynı zamana denk geliyordu. Hastalığa ateş, ishal ve ciltte kabarcıklar gibi semptomlara yol açan bilinmeyen bir patojen neden oldu. (Uzmanlar bunun çiçek hastalığı veya kızamık olabileceğini düşünüyor.)

MS 245 ile 275 yılları arasında başka bir soğuk dönem yaşandı ve bu dönem yine Kıbrıs Vebası olarak bilinen bir salgınla aynı zamana denk geliyor. Tarihsel kayıtlar, bu hastalığın kusmaya, ishale ve bazen uzuvlarda çürümeye neden olduğunu ortaya koyuyor. Yine tarihçiler hastalığa neyin sebep olduğunu bilmiyorlar ancak bunun kızamık, çiçek hastalığı veya bir çeşit kanamalı ateş olabileceğini tahmin ediyorlar.

Son olarak, çevresel kayıtlar MS 500’den sonra, diğer iklim kayıtlarından bilinen bir soğuma dönemi olan Geç Antik Küçük Buzul Çağı’na denk gelen başka bir soğuk dönemi öneriyor. MS 541’de ilk hıyarcıklı veba salgını Batı Avrasya’yı vurdu. Bilindiği gibi Justinianus Vebası, 1300’lü yıllarda Avrupa’yı kasıp kavuracak Kara Ölüm’ün habercisiydi.

Zonneveld, “Avrupa’nın, soğuk iklim aşamalarına karşılık gelen büyük bulaşıcı salgınlar altında acı çektiği zamanlar arasındaki korelasyon çarpıcıydı.” diyor.

Harper, salgınlar ile iklimin bağlantılı olabileceği pek çok nedenin bulunduğunu, bunun hayvan hastalıklarının insanlara yayılmasını kolaylaştırabilecek ekolojik değişikliklerden, insanın dayanıklılığındaki değişikliklere kadar uzandığını söylüyor.

Harper ayrıca Antik Roma gibi bir tarım toplumunda çiftçilerin soğuk dönemlerde yeterli ürün üretmekte zorlanmış olabileceğini, bunun da insanları hastalıklara karşı duyarlı hale getiren yetersiz beslenmeye yol açabileceğini söylüyor.

Araştırmaya dahil olmayan Cambridge Üniversitesi’nde çevresel sistemler analizi profesörü Ulf Büntgen, konunun ilginç olduğunu, ancak iklimin yeniden inşasının kesinliği konusunda sorular olduğunu belirtiyor.

Harper, araştırmacılar için bir sonraki adımın, tortu çekirdeğindeki verilerin diğer iklim kayıtlarıyla ve Roma’nın merkezindeki arkeolojik çalışmalarla daha derin bir karşılaştırmasını yapmak olduğunu söylüyor.

Zonneveld, “Antik toplumların geçmişteki iklim değişikliğine karşı dayanıklılığını araştırmak, bu ilişkiler ve bugün karşı karşıya olduğumuz iklim değişikliğinin neden olduğu zorluklar hakkında bize daha iyi bir fikir verebilir.” diyor.

Live Science. 26 Ocak 2024.

Makale: Zonneveld et al. 2024. Climate change, society, and pandemic disease in Roman Italy between 200 BCE and 600 CE. Science Advances.