Neolitik Dönem Çiftçilerin Çöküşüne Veba Neden Olmuş Olabilir

Kemiklerden ve dişlerden elde edilen antik DNA, Neolitik dönem nüfusunun çöküşünde vebanın rolüne işaret ediyor.

Antik DNA’dan elde edilen yeni bulgular, vebanın Orta Çağ’daki büyük salgınlardan çok önce Avrupa nüfusunu azalttığını gösteriyor. Nature dergisinde yayımlanan yeni bir araştırmaya göre, veba Neolitik dönemde nüfus çöküşüne yol açmış olabilir.

14. yüzyılda Avrupa’da “Kara Ölüm” olarak bilinen dönemde veba, nüfusun neredeyse üçte birinin hayatını kaybetmesine yol açtı.

Ancak Kopenhag Üniversitesi’nden yapılan yeni bir araştırmaya göre, veba birkaç bin yıl önce İskandinavya’ya ulaştı ve aksini iddia eden bazı teorilerin aksine, veba bu dönemde bir salgına neden olmuş olabilir.

(İlgili: 5.000 Yıllık Kafatasında Bilinen En Eski Hıyarcıklı Veba Bulundu)

İsveç’teki Gothenburg Üniversitesi’nden araştırmacılarla iş birliği yapan Globe Institute’ten araştırmacılar, 5.000 yıl önce ölen 108 bireyin antik diş ve kemiklerinden DNA analizleri yaptılar.

DNA analizini yürüten doktora sonrası araştırmacısı Frederik Seersholm, “Analizler, bu bireylerin 18’inin (yüzde 17) öldüklerinde veba ile enfekte olduğunu gösteriyor. Ayrıca, tanımladığımız en genç veba suşunun salgın potansiyeline sahip olabileceğini düşündürüyor” diyor.

Bu, o dönemde vebanın Neolitik dönem sonunda yaşanan nüfus çöküşüne katkıda bulunan bir faktör olabileceği anlamına geliyor. Bu nüfus çöküşü, 5.000 yıl önce İskandinavya ve Kuzeybatı Avrupa’daki tarım nüfusunun büyük bir kısmının sadece birkaç yüzyıl içinde ortadan kaybolmasına neden oldu.

Seersholm, “Henüz bunun tam olarak nasıl olduğunu kanıtlayamıyoruz. Ancak şimdi bu şekilde olabileceğini gösterebiliyor olmamız önemli. Uzun zamandır bildiğimiz bu nüfus düşüşünün nedeni her zaman tartışma konusu olmuştu” diyor.

Analiz edilen arkeolojik materyal, ağırlıklı olarak İsveç’teki geçit mezarlarından geliyor, ancak bireylerden biri Danimarka’nın Stevns bölgesindeki bir taş sandukadan.

Antik DNA Cevaplar Sağlıyor

Antik DNA genellikle ağır hasar görmüş veya bozulmuş olsa da, analizler, arkeolojik materyalden son derece ayrıntılı bilgiler elde etmeyi sağlayan “deep shotgun dizileme” adı verilen bir yöntemle gerçekleştirildi. Araştırmacılar, Neolitik döneme ait diş ve kemik materyalinden DNA’yı inceleyerek bireylerin hem aile ilişkilerini hem de hastalıklarını incelediler.

Globe Institute’te aynı zamanda çalışmanın arkasındaki isimlerden olan Doçent Martin Sikora, “Veba soylarının kapsamlı bir haritalamasını ve DNA verilerindeki diğer mikropların ayrıntılı bir tanımını yapabildik. Aynı zamanda, bu analizler sayesinde insan DNA’sını geniş bir perspektiften yerel bir perspektife ve bireysel düzeye kadar inceleyebildik ve o dönemdeki sosyal organizasyonun bir resmini elde edebildik” diyor.

Analiz edilen bireylerin yüzde 17’sinde veba bulunması, geç Neolitik dönemde İskandinavya’da vebanın yaygın olduğunu gösteriyor.

Analiz edilen ailelerden birinde, altı nesil boyunca en az üç veba salgını gözlemlendi.

Gothenburg Üniversitesi’nden arkeoloji doçenti Karl-Göran Sjögren, “Megalitik mezarlarda bulunan bireyler arasındaki olası akrabalık ilişkisi sorusu en az 200 yıldır tartışılıyor. Pek çok teori ve spekülasyon vardı, fakat şimdi DNA sayesinde verilerimiz var” diyor.

Seersholm, yeni sonuçların, nüfus düşüşünün veba tarafından neden olmadığını öne süren önceki teorileri çürüttüğüne inanıyor.

Seersholm, “Neolitik dönemin sonunda yaşanan nüfus düşüşüyle bağlantılı olarak, hem savaş hem de veba dahil bulaşıcı hastalıkların salgınlara neden olduğu öne sürülmüştü. Vebayı içeren birkaç teori vardı ve bunlardan biri vebanın bir salgına neden olamayacağını öne sürüyordu, ama bu varsayım artık geçerli değil” diyor.

University of Copenhagen. 10 Temmuz 2024.

Makale: Seersholm, F.V., Sjögren, KG., Koelman, J. et al. (2024). Repeated plague infections across six generations of Neolithic Farmers. Nature.