Neandertalleri Aptal Olarak Görmenin Zamanı Artık Geçti

Homo sapiens olarak Neandertallerle ilk karşılaştığımızda ne olduğunu kimse bilmiyor. Ama onlarla tanıştığımızı kesin olarak biliyoruz.

Binlerce yıl boyunca Avrupa ve Asya’da Neandertaller ile yan yana yaşadığımızı biliyoruz. Ve birlikte çocuklarımız olduğunu biliyoruz. Yani muhtemelen bir parça Neandertal DNA’sı taşıyorsunuz.

Bir parça Neandertal olmak harika, sizce de öyle değil mi? Aslında bu düşündüğünüz kadar garip değil.

Homo aptalus?

İlk Neandertal iskeleti 1856’da Almanya’daki Neander vadisinde bulunduğunda, bilim insanları bu kişinin budala bir mağara sakini olduğunu düşündüler. Alman zoolog Ernst Haeckel, bu ilk bireye Homo aptalus (Homo stupidus) adını verecek kadar ileri gitti.

(İlgili: Neandertaller Damıtma Yöntemiyle Yapıştırıcı Üretmiş)

Adı akılda kalıcı olmasa da, Neandertal terimi o zamandan beri ilkel ve bilişsel olarak geri kalmış birine atıfta bulunarak bir hakaret olarak kullanılıyor.

Trondheim’daki NTNU Üniversite Müzesi’nde 11 Mayıs’ta açılan “Neandertal” sergisi, bize yakın akrabamız hakkında oldukça farklı bir tablo sunuyor. Sergi daha önce Aarhus ve Kopenhag’daki izleyiciler tarafından çok beğenildi ve Trondheim’a açılırken Danimarka gazetelerinde parlak eleştiriler aldı.

NTNU Üniversite Müzesi iletişim başkanı Tove Eivindsen, “Bu hem çocuklar hem de yetişkinler için harika bir sergi deneyimi” diyor.

Akıllı insan

Arkeolog Trine Kellberg Nielsen, “Neandertaller zeki insanlardı. 300.000 yılı aşkın bir süre boyunca büyük bir alanda küçük gruplar halinde yaşadılar.” diyor.

Kellberg Nielsen’in araştırması Neandertallere odaklandı ve sergi Danimarka’nın Aarhus kentindeki Moesgaard Müzesi’nde oluşturulduğunda akademik sorumluluk sahibiydi.

Kellberg Nielsen, “Neandertaller, filler ve mamutlar gibi büyük hayvanları küçük gruplar halinde avladılar. Bu bize, güçlü bir işbirliği yapma becerisine sahip, stratejik olarak yetenekli avcılar olduklarını söylüyor. Bu kadar uzun süre yaşamış olmaları farklı ortamlara uyum sağlayabildiklerini de bizlere gösteriyor.” diyor.

Yenilikçi insanlar

Arkeolojik keşifler sayesinde artık Neandertallerin hem becerikli hem de yaratıcı olduklarını biliyoruz. Ateşte yemek hazırladılar. El baltaları ve diğer aletler, onların yetenekli zanaatkarlar olduklarını ve dünyanın çeşitli yerlerinde yerel zanaat geleneklerine sahip olduklarını gösteriyor. Aynı zamanda yenilikçiydiler: Aslında, dünyanın bilinen ilk yapıştırıcısı da Neandertaller tarafından üretilmişti.

Kellberg Nielsen, “Neandertallerin el baltalarında huş ağacı kabuğundan yapılmış mikroskobik zift kalıntıları bulduk. Zift, katran yapımından kalan bir ürün ve eski bir tutkal biçimi olarak kullanılır. Muhtemelen baltaları bir sapa tutturmak için kullanılmıştı – böylece aleti kullanırken kendinizi kesme riskiniz olmayacaktı.” diyor.

Empatik insan

Neandertallerin de estetik bir anlayışa sahip olduğu görülüyor. Aletlerde kaya kristali gibi güzel malzemeleri kullanmalarına dair birkaç örneğimiz var. Mağara duvarlarını boyadılar, yanlarında taşıdıkları ve belki de kendilerini süsledikleri mercan ve fosilleri topladılar.

Pek çok kanıt, Neandertallerin şefkatli insanlar olduğunu da gösteriyor. Grup, Neandertallerin hayatta kalması için gerekliydi ve bulgular aynı zamanda onların birbirlerine iyi baktıklarını gösteriyor.

Kellberg Nielsen, “1856’da bulunan Neandertal adamı bir noktada kolunu kırmıştı. Kırık iyileşmiş olsa da daha sonra kolunu kullanması zor olmuş olmalı.” diyor.

Gut hastalığına yakalanmış yaşlı bir Neandertal adamın iskeleti Fransa’da bulundu. Dişlerinin çoğunu kaybetmişti, ancak daha sonra uzun yıllar hayatta kaldı. Bunlar, Neandertallerin hasta, yaralı ve yaşlılarına baktığını gösteren iki örnek, bu da bize onların empatik insanlar olduğunu anlatıyor.

Neandertaller aynı zamanda ölülerini de gömdü, ancak bunun pratik nedenlerle mi yapıldığını yoksa cenazeyle bağlantılı ritüellerle mi ilişkili olduğunu bilmiyoruz.

Ne kadar Neandertalsiniz?

Zeki, yaratıcı ve şefkatli – belki de atalarımızın Neandertallerden o kadar etkilenmeleri ve ortaya çocukların çıkması o kadar şaşırtıcı değil.

Bu nedenle, Afrika dışında bir geçmişi olan tüm insanların DNA’larında bir miktar Neandertal var. Bu insanların çoğu, yüzde bir ile dört arasında Neandertal. Neandertaller hiçbir zaman Afrika’da yaşamadı ve bu nedenle oradaki insanlarda Neandertal genetiğine dair çok az iz var veya hiç yok.

Neandertaller 40.000 yıl önce yok oldular ve bu kadar zeki ve yeteneklilerse, biz hayatta kalırken neden yok olduklarını merak edebilirsiniz.

Bunun cevabını tam olarak bilmiyoruz.

Homo sapiens’in göçü

Neandertaller, Homo sapiens gelmeden 300.000 yıl önce Avrupa’da yalnız yaşadılar. Neandertallerin küçük gruplar halinde yaşamalarına ek olarak, hiçbir zaman çok kalabalık olmadılar. Genetik analizler ayrıca genetik materyallerinde çok az değişiklik olduğunu gösteriyor. Bu onları değişime karşı daha savunmasız yapmış olabilir.

Belki daha da önemlisi, büyük bir Homo sapiens dalgasının 60.000 ila 80.000 yıl önce Afrika’dan Avrupa’ya göç etmesi olabilir. Homo sapiens göçü o kadar çoktu ki, kısa sürede Neandertalleri sayıca geride bıraktılar. İki popülasyon sonunda birlikte çocuk sahibi olmaya başladığında, Neandertal popülasyonu Homo sapiens tarafından o kadar seyreltilmiş olabilir ki, böylece ortadan kaybolmuş olabilirler.

Öte yandan hiçbir zaman tamamen ortadan kalkmadıklarını da söyleyebiliriz. Sizde ve bizde yaşamaya devam ediyorlar.

Norwegian University of Science and Technology. 15 Haziran 2023.