Neandertaller Gerçekte Nasıldı Ve Neden Yok Oldu?

40.000 yıl önce yok olan Neandertallerin yabani oldukları düşünülüyordu, ancak son keşifler düşünülenden daha fazla bize benzediklerini gösteriyor.

Almanya’nın Neander Vadisi’ndeki kireçtaşı ocağı işçileri 1856’da fosilleşmiş kemikleri keşfettiklerinde, en başta bir ayının kalıntılarını ortaya çıkardıklarını düşündüler. Aslında, tarihi değiştirecek bir şeye rastlamışlardı: En az 400.000 ila 40.000 yıl önce Dünya’da yürüyen eski insan atalarının soyu tükenmiş bir türünün kanıtı.

Araştırmacılar kısa süre sonra, 19. yüzyılın başlarında bulunan ve yanlış tanımlanmış olan daha önceki fosillerde bu insan akrabalarıyla zaten karşılaştıklarını fark ettiler. Keşif, bilim insanlarını yeni evrim teorilerini keşfetmeye yöneltti, dünya çapında bir fosil avını ateşledi ve bir zamanlar Avrupa’ya hakim olan gizemli bir kardeş türün olasılığıyla insanları şaşırttı.

(İlgili: Neandertallerin Dünyasına Bir Bakış)

Artık Neandertaller olarak bilinen ve jeolog William King tarafından bu şekilde adlandırılan Homo neanderthalensis, insanların bilinen en yakın akrabaları. Nasıl yaşadıkları ve neden öldükleri de dahil olmak üzere insan atalarımız hakkında bilinmesi gerekenler burada:

Neandertaller kimdir?

İlk bakışta, fosilleşmiş Neandertal kemikleri insana benziyor. Ancak daha yakından bakıldığında, eski atalarımızı modern Homo sapiens’ten ayıran özellikler ortaya çıkıyor.

Neandertaller insanlara benziyordu ama daha belirgin kaşları, büyük dişleri ve gözleri vardı. Araştırmacılar, Neandertal beyinlerinin daha uzun olmasına rağmen kabaca bizimkiyle aynı büyüklükte olduğuna inanıyor. Neandertal beyinlerinin boyutu ve yapıları hakkındaki tartışmalar bugün hala devam etse de, araştırmacılar ortalama erkek Neandertal’in yaklaşık 162 cm uzunluğunda, kadınların ise yaklaşık 152 cm olduğu konusunda hemfikir. 

Bu hominidler bir zamanlar Avrasya’da yaşıyorlardı. Araştırmacılar, türün bölgenin soğuk iklimlerine adaptasyonu nedeniyle, Neandertallerin yoğun, iri kas yapısına sahip olduğuna ve hayatta kalmak için günde 4.480 kaloriye ihtiyaç duyduğuna inanıyor.

Mamutlar, filler ve yünlü gergedanlar gibi megafauna, avlanmayı Neandertal yaşamının önemli bir yönü haline getirdi. Küçük gruplar halinde yaşayıp seyahat ederken, et ağırlıklı beslenmelerini sağlayabilmek için mızrak gibi aletler kullandılar. Ayrıca, MIT jeobiyoloğu Ainara Sistiaga’nın belirttiğine göre, Neandertaller “farklı durumlarda, mevsimlerde ve iklimlerde mevcut olanı muhtemelen yediklerinin” kanıtı olarak bitkilerle de beslendiler.

Bazen bu, kendilerinden olanı yemeyi de içeriyordu: 2016’da, şu anda Belçika olan bölgedeki bir mağarada Neandertal kalıntılarını inceleyen bilim insanları, “Kuzey Avrupa’daki Neandertal yamyamlığına dair kesin kanıtlar” buldular.

Neandertaller zeki miydi?

Araştırmacılar başlangıçta Neandertallerin yalnızca “ilkel” düşünce ve vahşi avlanma yeteneğine sahip, kıllı yabaniler olduğunu varsaydılar. Ancak bazı bilim insanları, bu insan ataları arasında şaşırtıcı derecede Homo sapiens’e benzeyen bazı özelliklere dair kanıtlar biriktikçe görüşlerini değiştirdiler.

Neandertaller, silahlar, sıyırıcılar ve baltalar yapmak için kayaları yassı hale getirerek evsel ve avcılık bağlamlarında aletler kullandılar. Ağaç işçiliği de yaygındı – kazmak veya mızrak oluşturmak için kullandıkları çubukları kesip yontuyorlardı.

Neandertallerin soğuğa dayanma yetenekleri olduğu düşünülmesine rağmen, hayvan postlarını işledikleri ve vücutlarının yüzde 80’ini kaplayabilen giysiler ürettikleri de düşünülüyor. İnsanlar gibi, ayaklarını ve diğer hassas vücut kısımlarını örttükleri düşünülüyor, ancak giysileri çoktan yok olduğundan, araştırmacılar Neandertallerin nasıl giyinmiş olabileceği konusunda yalnızca çıkarım yapabiliyor.

Başka bir buluş, Neandertallerin sembolik düşünme yeteneğine sahip olabileceklerinin keşfedilmesiydi. Birkaç arkeolojik alanda, süslenmiş kartal pençeleri ve cenaze ritüellerinde kullanıldığı düşünülen nesneler ortaya çıkarıldı; bazıları, bunun gelişmiş düşünce ve geleneğin kanıtı olduğunu söylüyor. Ardından, 2018’de araştırmacılar, 65.000 yıl öncesine ait mağara resimlerinin kanıtlarını keşfettiklerini açıkladılar; bu, türünün en eski sanat eserleriydi. Ancak bu sanatın soyut doğası, bilim insanları arasında zihinsel kapasitelerinin gerçekte ne kadar karmaşık olduğu konusundaki tartışmaları alevlendirmeye devam ediyor.

Neandertallerin nesli ne zaman ve neden tükendi?

Bilişsel yetenekleri ne olursa olsun, Neandertaller nihayetinde ölüme mahkum oldular. Bununla birlikte, yok oluşları, hayatlarının diğer yönleri kadar tartışmalı ve bilim insanları, yaklaşık 40.000 yıl önce ortadan kaybolmalarına neyin sebep olduğunu hala tartışıyorlar.

Araştırmacılar, en azından bazı durumlarda, Neandertallerin yaklaşık 300.000 yıl önce Afrika’da ortaya çıkan Homo sapiens ile bir arada yaşadığını ve hatta çiftleştiğini biliyor. Ama sonunda Homo sapiens genetik olarak galip geldi – modern insanın genlerinin büyük çoğunluğu Afrikalı atalarımızdan geliyor. Bazıları, insanların yiyecek ve barınak için rekabet etmesinin veya daha başarılı insan özelliklerini seçen evrimin Neandertallerin yok olmasına katkıda bulunduğunu düşünüyor. Bazıları ise, Neandertaller çok küçük gruplar halinde yaşadığı için, Homo sapienslerin sayıca üstün geldiğini düşünüyor.

Başka bir hipotez, iklim değişikliğiyle ilgili: Bilim insanları, Orta Avrupa’da, Neandertallerin yaklaşık 40.000 yıl önce yok oluşuyla aynı zamana denk gelen ve türün popülasyonunu azaltmış olabilecek bin yıllık bir soğuk hava  dalgasını belgelediler.

Homo sapienslerin yaşadığı bölgelerde bu soğumanın şiddetinin daha az olduğu düşünülüyor ve bu teoriyi benimseyen kişiler, Neandertal popülasyonları azaldığında insanların bölgeye taşındığına ve sonunda dünya çapında baskın tür haline geldiğine inanıyor.

Yine bir başka teori ise silahlarla ilgili: Belki de ilk insanlar daha iyi silahlara sahipti ve Neandertalleri basitçe alt ettiler.

Modern insanlar ve Neandertal DNA’sı

Türlerinin yok olmasına rağmen, bazı modern insanların genetik materyalinde Neandertallerin büyüleyici kalıntıları bulunabilir. Homo sapiensin beşiği olan Afrika’nın dışında yaşayan insanların DNA’sının yüzde 4’e kadarının izi Neandertallere kadar uzanabilir. Bu örtüşme, Neandertallerin insanlarla çiftleştiğini gösteriyor.

Tarihöncesi uzmanları Peter C. Kjærgaard, Mark Maslin ve Trine Kellberg Nielsen’e göre, ironik bir şekilde, yaklaşık 8 milyarlık mevcut dünya nüfusuyla, bu, dünyada hiç bu kadar Neandertal DNA’sı olmadığı anlamına geliyor.

Neandertallerin Avrasya’da dolaşalı ne kadar uzun zaman olduğu göz önüne alındığında, nasıl yaşadıklarını ve öldüklerini gerçekten bilmek imkansız. Ancak bu insan atalarının gizemi – ve bize çok benzediklerine dair kışkırtıcı ipuçları – günümüze dek araştırmaları ve tartışmaları yönlendirmeye devam ediyor.

National Geographic. 6 Mart 2023.