Mısır’ın İlk Kadın Firavunu Kimdi?

Neferusobek, Kleopatra ve Hatşepsut’un şöhretine sahip değil, ancak antik krallığı yöneten ilk kadın olabilir.

Eski Mısır, esasen firavun tarafından yönetilen erkek egemen bir dünyaydı. Ancak kabaca 3.000 yıllık tarihi boyunca kadınların hükmettiği zamanlar da oldu ve altı kadın – Merneith, Neferusobek, Hatşepsut, Nefertiti, Tawosret ve Kleopatra – eşlerinin manipülatörü olarak değil, bizzat ülkenin yöneticisi olarak en yükseğe tırmandı ve eski Mısır’daki en önemli güce sahip oldu. Bu güçlü yöneticilerden Neferusobek, benzeri görülmemiş bir kadın gücü örneği olarak, Mısır krallığını resmi unvanı olarak alan ilk kadındı. Peki kendini erkek egemen toplumunun zirvesine nasıl çıkardı?

(İlgili: Güzel Bir Yüzden Çok Daha Fazlası Olan Nefertiti Kimdi?)

Zenginlik ve ötesi

Neferusobek, 12. Hanedan döneminde (MÖ 1939-1760) kraliyet hareminin ve çocuk yuvasının bir ürünüydü. Tam olarak kim olduğu bilinmiyor ama Neferusobek’in annesi, firavun III. Amenemhat’a cinsel hizmet veren yüzlerce kadından biriydi. Kraliyet prensesi, aile soyunu sürdürmek için bir gün yaşlı babasıyla evleneceğini ya da o öldüğünde, en yüksek soydan gelen büyük bir kraliyet eşi olarak bir sonraki firavun olan erkek kardeşine bağlanacağını anladı. (Aslında, Neferusobek’in annesi de firavunun kızı olabilir, ancak bununla ilgili bir kayıt bulunmuyor.) Bu şekilde başlamış olsa da, bu onun kaderi olmayacaktı.

Veraset yoluyla tahta çıkma sırası

Ölümü üzerine III. Amenemhat’ın oğlu IV. Amenemhat tahta geçti ve planlandığı gibi Neferusobek onun eşi oldu. Mısır soyluları için bu haber, en azından birkaç on yıl daha statükonun devam edeceğini ve yeni varislerin yakında kraliyet soyuna gireceğini bilerek büyük bir rahatlama ile karşılandı. Neferusobek artık kraliçe ve üstelik bir kralın kızıydı. Ancak sadece dokuz yıllık bir yönetimden sonra IV. Amenemhat, geçerli bir varis bırakmadan öldü.

(İlgili: II. Ramses 70 Yıl Hüküm Sürdü, Bedelini Mısır Ödedi)

Tüm saray mensupları, seçkinler arasındaki güç dengesini korumak ve servet akışını sürdürmek için kraliyet ailesine bel bağlamıştı. Böylelikle, 12. Hanedan kendisini en üst düzeyde bir varis krizi içinde buldu. En yüksek rütbeli aile üyesi olarak, yönetim hakkını meşrulaştırmak için firavun III. Amenemhat’ın soyundan gelişini kullanan Neferusobek, firavun olarak öne çıktı. İnsanlık tarihinde ilk kez, Mısırlı bir kraliyet kadını, onu üstlenecek bir kraliyet erkeği olmadığı için ülkedeki en yüksek makamı – krallığın kendisini – üstlendi.

Kadınlık gösterisi

Neferusobek tahta çıktığında, Mısırlıların onun doğduğu andan beri sahip olduğu konusunda hemfikir oldukları ilahi egemenlik gücünü veren ve haftalarca süren tapınak etkinlikleri, kabul törenleri, meditasyonlar ve törenlerden geçti. Olağan düzende kraliçeler hükümdarlarına boyun eğdiği için, “kraliçe” unvanının ona uygun olmadığına da karar verildi. Bu nedenle, Mısır hiyerogliflerinde onun için özel olarak dişileştirilmiş krallık unvanları olan “İki Ülkenin Hanımı” ve “Re’nin Kızı” da dahil olmak üzere beş kraliyet ismi aldı. O artık firavundu.

Neferusobek firavun olur olmaz aile hanedanını korumak için hemen işe koyuldu. Tasvirlerini Mısır’ın dört bir yanındaki tapınaklara yerleştirdi. Doğu deltasının Tell el Dab’a’sında 12. Hanedan tapınak yerleştirmeleriyle bağlantılı üç heykel bulunmuş olsa da adı geçen heykellerden hiçbirinde yüzü günümüze korunarak ulaşamadı. 

Bu heykellerden biri bugün Louvre’da bulunuyor. Maalesef günümüze başsız bir şekilde ulaşan bu heykel, onu omuzlarının üzerine düşen Nemes başlığını (Tutankamon’un çok daha sonrasında altın cenaze maskesinde takacağı aynı çizgili başlık) takarken tasvir ediyor. Bir kraliçe elbisesi giyiyor ama erkeksi bir krallık eteğinden çok daha yüksekte düğümlenmiş kadınsı giysisinin üzerine krallık eteğini bağlamış: göbeğinin üstünde ve göğüslerinin hemen altında. Boynuna büyükbabası ve babasının da taktığı aynı delikli kalp tılsımını takıyor; bu, 12. Hanedanın gücünün ve onun doğrudan bu büyük krallardan gelen soyunun bir işareti. Halkına ya da tanrılarına cinsiyeti hakkında yalan söylemedi; kadınlığı herkesin görmesi için oradaydı. Yine de yeni makamının erkekliğini kadınsı benliğinin üzerine yerleştirdi.

(İlgili: Mısır’ın İlk Firavunu Kimdi?)

Bir devrin sonu 

Neferusobek’in firavun olarak üçüncü yılında, Nil Nehri bir kuraklık yaşadı ve mahsuller bitip kıtlık baş gösterdiğinde Mısır’ı felaketin eşiğine getirdi. Hiç şüphe yok ki, Neferusobek, zengin tahıl ambarlarını kullandı; yıllarca süren bolluktan elde edilen büyük serveti kullanarak aç Mısırlıları doyurmak için devlet kontrolündeki ambarları açtı.

Bu sırada, muhtemelen herkes Neferusobek’in ailesinin son üyesi olduğu ve yakında bir hanedan değişikliğinin geleceği hakkında konuşup planlar yapıyordu. Ve sonra bu durum, beklenenden çok daha erken gerçekleşti. Torino Kral Listesine göre sadece üç yıl, on ay ve 24 gün sonra Neferusobek’in saltanatı aniden sona erdi. Onun ölümüyle Mısır’ın en büyük yönetici ailelerinden birinin de sonu geldi. 

Neferusobek’in nasıl öldüğü açık bir soru olmaya devam ediyor. Bazı Mısırbilimciler, onun zamansız bir sonla karşılaştığını, meşru olarak bir kadına ait olmayan krallığı aldığı için öldürüldüğünü öne sürdüler. Ancak egemenliği eline alması ve yıllarca rakipsiz hüküm sürmesi aksini gösteriyor. Ve Mısırlılar, Neferusobek’e kendileri için yaptığı hizmetler için kendi yöntemleriyle teşekkür ettiler: İsmi, kral listelerinin çoğunda korundu. Cinsiyetinden dolayı aykırı veya hak etmeyen biri olarak görülmüyordu. or bir zamanda toprağını korumuştu ve bunun için onurlandırıldı.

National Geographic. 18 Nisan 2023.