Milyonlarca Ölümden Sorumlu Kara Ölüm Nedir?

Vebanın, dört yüz yıl boyunca Avrupa, Orta Asya ve çevresini etkilediği ve her 10 ila 20 yılda bir tekrar döndüğü az bilinen bir gerçek.

14. yüzyılda yaşanan Kara Ölüm iyi biliniyor. Tarihçiler veba hakkında tartıştığı zaman, genellikle yersinia pestis bakterisinin sebep olduğu bu hıyarcıklı veba salgınına atıfta bulunurlar.

Ole Jørgen Benedictow tarafından yazılan “Kara Ölüm 1346-1353: Bütün Tarih” adlı kitapta, Benedictow Avrupa nüfusunun %50-60’ının Kara Ölüm esnasında öldüğünü tahmin ediyor. Bu oran, sıklıkla Avrupalıların üçte birinin hastalıktan yok olduğu belirtilenden bile daha yüksek.

(Veba, Bronz Çağ Avrupa’sını Nasıl Şekillendirdi?)

Ancak vebanın, sonrasındaki dört yüz yıl boyunca Avrupa, Orta Asya ve ötesini etkilemeye devam ettiği ve her 10 ila 20 yılda bir tekrar döndüğü daha az biliniyor.

Benedictow, “Kara Ölüm” isminin aslında Latince “atra mors” kelimesinin bir yanlış anlamasından kaynaklandığını ve vebanın yanlış tercümesi olduğunu söylüyor. Latince “atra mors”, aynı zamanda “korkunç” ve “kara” anlamına geliyordu. Kurbanların yaşadığı belirtiler ve hastalığın ürkütücü ismi arasındaki belirgin bir ilişki yok.

Kara Ölüm Ne Zaman Başladı?

Kara Ölüm, Orta Doğu ve Avrupa’yı 1346-1353 yılları arasında sarstı, ancak Orta Asya’nın Tibet Platosu’nda birkaç on yıl daha erken başlamış olabilir. 

14. ve 18. yüzyıllar arasında tekrar nükseden veba salgını süreci, İkinci Veba Salgını olarak biliniyor. İlk Salgın MS 6. ila 8. yüzyıllarda meydana geldi. Üçüncü Salgın ise kabaca 1860-1960 yılları arasında sürdü. 

Benedictow, “Kara Ölüm’ün, İkinci Veba Salgınının ilk felaket salgın dalgası” olduğunu yazıyor. İkinci Veba Salgınından sonraki birkaç salgın daha az yıkıcıydı fakat her nüksettiğinde yine de nüfusun %10 ila 20’sini öldürmeye devam etti.

Kara Ölüm Avrupa’yı Nasıl Etkiledi?

Ortaçağ ve Erken Modern insanlar vebaya alıştı ve periyodik nüfus kaybı uzun adımlar ile gerçekleşti. Doktorlar ve bilim insanları, özellikle vebanın toplumlara gelişini ve yayılışını önlemek açısından, vebayı tedavi etmek ve daha iyi anlamak için çalıştı.

Tıp ve sağlık tarihinde vebaya karşı birçok önemli gelişme meydana geldi: tahlillerin yeniden doğuşu, kan dolaşımının keşfi, halk sağlığı ölçümlerinin gelişimi bunlardan bazıları. İkinci Veba Salgını, 19. yüzyılın içlerine kadar Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya’yı vurmaya devam ederken, Batı Avrupa’da niçin sona erdiği henüz net değil.

Kara Ölüm Ne Zaman Son Buldu?

1665 yılı Londra Büyük Vebası İngiltere’de son önemli salgındı ve ayrıca 17. yüzyıl sonrasında İspanyol ve Alman topraklarında da kayboldu.

1720-1721’de Fransa Marsilya’daki veba, Batı Avrupa’da patlak veren son büyük veba salgınıydı.

(6. Yüzyıldaki Hıyarcıklı Vebanın Etkisi Abartılmış Olabilir)

Bazı tarihçiler, özellikle sağlık mevzuatının etkili ve sistematik şekilde kullanımı yoluyla, halk sağlığının vebayı durduracak kapsamda geliştiğini öne sürüyor. Diğer araştırmacılar ise insanlarda, kemirgenlerde ya da bakterilerin kendisindeki evrimsel değişiklikleri vurguluyor. Ancak bu iddiaların hiçbiri veba genetiği konusundaki son keşiflere dayanmıyor gibi görünüyor. 

Açık olan şu ki, Kara Ölüm ile vebanın Avrupa’da gözden kaybolması süresi arasındaki dört yüzyılda, doktorlar bu korkunç hastalığı açıklamak, kontrol altına almak ve tedavi etmek için yorulmadan çalıştı.

Live Science. 13 Aralık 2019.