Kedilerin Avrupa’ya İlk Çiftçilerle Gittiği Teorisi Çürüyor

Polonya’da günümüzden 8.000 yıl öncesine ait evcil tip Afrika kedisinin keşfi, kedilerin göç teorilerini çürütüyor.

Kediler nereden geldi? Başlangıçta Yakın Doğu yaban kedisi vardı. Çalışmalar, günümüzdeki tüm ev kedilerinin Afrika yaban kedisi olarak da bilinen Felis silvestris lybica’nın soyundan geldiğini gösteriyor.

Araştırmacılar, kedilerin özellikle Orta Avrupa’ya ve spesifik olarak da Polonya’ya ne zaman ve nasıl ulaştığını öğrenmek istedi. Varşova Üniversitesi’nden Danijela Popović ve meslektaşları tarafından Antiquity’de yayımlanan yeni bir makale bu konuya ışık tutuyor.

(İlgili: Antik Mısırlılar Neden Kedilere Takıntılıydı?)

Araştırmacılar, Afrika kedisinin Avrupa’ya yalnızca Yakın Doğu’dan göç eden ilk çiftçilerle birlikte ulaştığı teorisini çürütüyorlar. Kediler daha önce gelmişti.

Yeni çalışma aynı zamanda dünya çapında milyonlarca hanede barınan kedilerin kökeninin küçük, kum renginde çizgili bir kedi olan Felis silvestris lybica olduğunu da doğruluyor. Bunlardan biri şu an masanızda oturuyor olsaydı, onun bir tekir olduğunu düşünürdünüz.

Köpek ve keçinin, inek ve tavuğun aksine, kedi hiçbir zaman kendiliğinden evcilleşmedi. Eğer bu terimle, eski çağlarda yabani türü yakalayan ve türlerde değişikliğe neden olan üreme için özellikleri seçen insanları kastediyorsak.

Evcil koyunlar, uzun boylu, sert muflon atalarına kıyasla kısa bacaklı, yünlü hayvanlardır. Ve bir kurttan Pomeranian cinsine geçiş hakkında bir şey söylemeye bile gerek yok.

Kediler, son binlerce yılda, belki de kürklerinin renklenme aralığı da dahil olmak üzere bazı değişikliklere uğradılar, ancak pratikte yabani atalarından ayırt edilemezler. Bununla birlikte, Popović ve ekibi, kedilerin evcilleştirildiğini veya bizi evcilleştirdiğini veya her halükarda yaklaşık 10.000 yıl önce Yakın Doğu’daki Neolitik Devrim ile insan hikayesine temkinli bir şekilde girdiğini doğruluyor.

Yaklaşık 9.500 yıl önce Kıbrıs’taki ilk evlere Felidae’nin eklendiğine dair kanıtlar var: bir kediyle birlikte gömülmüş bir insan. Kedi veya ataları, Kıbrıs’ın anakaradan milyonlarca yıldır ayrı olması nedeniyle, bir insan tarafından tekneyle getirilmiş olmalıydı.

Popović, ilk kasıtlı kedi-insan karşılaşmasının (buna evcilleştirme diyelim) erken Neolitik dönemde, iki ana merkezde gerçekleştiği teorisini destekliyor: yaklaşık 10.000 yıl önce Yakın Doğu’da; ve Mısır’da tarih belirsiz.

Popović, Bereketli Hilal’de ilk çiftçiler ortaya çıktıkça, artı ürünün da ortaya çıktığını ve bunun da ev faresini cezbettiğini – bunun da kedileri cezbettiğini söylüyor. Ve böylece kediler insanların yakınında yaşamaya ve insanlara tahammül etmeye başladılar ve biz de onlara tahammül etmeye başladık.

Fırsatın kapıya gelmesi

Kedileri köpek gibi yeni, daha uysal biçimlerde yetiştirmedik. Ancak, makul bir şekilde, klavyelerimizin üzerine çömelen kediler, korkunç varlığımıza katlanabilecek görece hoşgörülü atalardan geliyordu.

Popović, “İnsanlara yakın olmak kedilerin doğasında yok, ancak fırsat geldi. İnsanlar kedilere tahammül etti, kediler insanlara tahammül etti ve önce dışarıda yaşamış olmalılar ama sonunda içeri taşındılar.” diyor.

Eski Mısır’da, bu hayvanlar yararlı arkadaşlar olarak görülüyordu ve hatta bazı aşamalarda saygı görüyordu. Neredeyse 4.000 yıl öncesine tarihlenen bir mezar, balık yiyen bir Kuzey Afrika yaban kedisini (o zamana kadar muhtemelen evcil bir kediyi) gösteriyor. Yanında iki insan ayağı var ve ikisi de kediyi hedef almadığından, kediye sulu bir yemek verildiği düşünülebilir.

Burası, görünüşe göre ev faresinin çiftçiliğin ortaya çıkışıyla birlikte yayıldığını not etmek için iyi bir yer.

Konuya geri dönersek: kediler belli ki Orta Avrupa’ya Yakın Doğu’dan gelen ilk çiftçilerle yayılmadı; önce oraya vardılar. 2016 yılında daha önce yapılan bir çalışma, Roma döneminde Polonya’daki kedileri göstermişti. Ancak şimdi, paleogenetik (antik mitokondriyal ve nükleer DNA analizi), zooarkeoloji ve yaklaşık 200 kedinin kalıntılarının radyokarbon tarihlemesine dayanan yeni çalışma, 8.000 yıl önce Neolitik’in başlarında Polonya’da bulunan Afrika tipi yaban kedilerini gösteriyor.

Ekip, bunun, tarım tekniklerinin Polonya’ya ulaşmasından yüzyıllar önce ve düşünülenden yaklaşık 1500 yıl önce olduğunu söylüyor; bu da, kedigillerin Orta Avrupa’ya göçünün anlaşıldığından daha karmaşık olduğunu gösteriyor.

Belki çiftçilerle değil, erken tüccarlarla yayıldılar. Ancak başka bir olasılık da bu hayvanların doğal menzillerini yanlış anlamış olmamız. Evet, bir Avrupa yaban kedisi var, ancak “Kuzey Afrika”/”Yakın Doğu” yaban kedisinin doğal yaşam alanı tarih öncesi Orta Avrupa’yı da kapsıyor olabilir.

Uzmanlar, bu Afrika kedisinin soyundan gelen evcil kedilerin Avrupa yaban kedisi ile çiftleşebildiğini ve çiftleştiğini ve bunun da söz konusu yaban kedisinin ayırt edici özelliği için risk oluşturduğunu gözlemledi.

Her halükarda, işin özü, genetiğe dayalı olarak, kedilerin Yakın Doğu’dan yayan ve insanlarla Avrupa’ya yayıldığı ve daha sonra dünyanın geri kalanını fethetmek için yayıldığı gerçeği.

Kediler, cazibeleri veya kemirgen avlama kapasiteleri nedeniyle Roma gemilerine de alındı. Bazı lejyonlar kedileri maskot olarak onurlandırdı ve Romalıların kedigillere duyduğu saygı ve sevginin kanıtları da mevcut: yazıtlarda, mozaiklerde, mezarlarda ve adlarında (bazıları unvanlarına “Felicula” veya “Cattus” ekler).

Morfoloji, üreme ve manipülasyona gelince, yakın zamanönce Dr. Heidi Anderson’ın bir makalesinde gösterildiği ve Popović tarafından onaylandığı gibi, bunlar, ırkların moda olmaya başladığı 19. yüzyıla kadar insan-kedi ilişkilerinin alamet-i farikası değildi. Yetiştiricilerin daha uzun kürklü, hiç kürksüz, kıvırcık kürklü, pug suratlı, uzun burunlu çeşitler yaratma çabalarına rağmen, kediler oldukları gibiydi.

Buna rağmen, Popović ve meslektaşları, uzun süre önce yok olan Polonya kedilerinin morfometrik analizine ve eski Danimarka kedileri üzerinde başkaları tarafından yapılan bir araştırmaya dayanarak, hayvanların Neolitik dönemden Orta Çağ’a kadar boyut olarak (biraz) küçüldüğünü söylüyorlar. Araştırmacılar, bunun daha küçük kediler üretmek için üreme sonucundan ziyade, insan koşullarına doğal bir adaptasyon olabileceğini öne sürüyor.

Neolitik ve Mezolitik arasında boyutları küçülmeyen Yakın Doğu ve nispeten daha büyük Avrupa yaban kedileri arasındaki arayüz üzerinde daha fazla çalışma yapılması gerekiyor. Roma kedileri de günümüzün kedilerinden biraz daha büyük görünüyor.

Haaretz. 9 Kasım 2022.

Makale: Krajcarz, M., Krajcarz, M., Baca, M., Golubiński, M., Bielichová, Z., Bulatović, J., . . . Popović, D. (2022). The history of the domestic cat in Central Europe. Antiquity, 1-6. doi:10.15184/aqy.2022.128