İnkaların Kayıp Yazısı Khipu Kısmen Deşifre Edildi

İnkaların mürekkep ve kağıt yerine renkli hayvan tüyü kullanarak oluşturdukları ve khipu adı verilen kayıp “yazı dili”,  kısmen deşifre edildi. Bu deşifrenin gizemli Güney Amerika medeniyetine ışık tutması bekleniyor.

St Andrews Üniversitesi, Felsefe, Antropoloji ve Film Çalışmaları Bölümü’nden Dr. Sabine Hyland “khipu” adıyla bilinen düğümlü iplere kaydedilmiş bazı isimlerin çevirisini başarıyla yaptı.

Bu keşif, gizemli İnka yazısını deşifre edebilme ve böylece Amerikaların en büyük yerli imparatorluğu olan İnka medeniyetiyle ilgili bugünkü bilgilerimizi büyük ölçüde artırabilme ihtimalini doğurdu.

İnkaların pamuk ya da alpaka, lama ve geyik gibi hayvanlardan elde ettikleri farklı renklerdeki iplikleri kullanarak oluşturdukları khipu’yu, sayılarla ilgili hesapları kaydetmek için kullandıkları çok daha önceden öğrenilmesine rağmen öyküleme amacıyla kullanıldıklarına dair bir bulgu yoktu.

Fakat, Dr. Hyland khipuların Klasik Maya dilinde olduğu gibi logo-hecesel bir sistem içinde kullanıldığını, yani her bir logonun (bir khipu asılı kordonunun) fonetik bir heceyi temsil ettiğini keşfetti ve İnkaların fonetik bir yazı kullandıklarının ilk kanıtını ortaya çıkardı.

Dr. Hyland şimdilik khipularda iki soy adını fonetik açıdan deşifre etmeyi başardı ve hala geri kalanını da deşifre edebilmek için alan ve arşiv araştırmalarına devam ediyor.

Dr. Hyland bu keşfini, National Geographic Society’nin finanse ettiği araştırmada, And Dağları’nın San Juan de Collata köyü sakinleri tarafından korunan iki logo-hecesel khipuları inceleme şansına eriştikten sonra yapabildi.

Köyün yetkilileri, 18. yüzyılda yerel liderler tarafından İspanyol hükmüne karşı başkaldırıda mektup amacıyla üretilen ve şimdiye kadar And medeniyetine ait tanımlanan tek fonetik khipu olan khipuslarını incelemesi için Hyland’ı davet etti.

Collata khipusu adıyla bilinen khipular, bölgesel hesap tutmak için kullanılan khipulardan ciddi anlamda farklı. Bunlar, yaratıcılarının soylarını anlatan mektuplar olarak tanımlanan ilk khipular oldukları gibi, 18. yüzyılda Huarochiri bölgesinde kullanılan ortak yazı sistemine de ışık tutuyorlar.

Yapılan analizler sonucunda, khipuların logo-hecesel yazı sistemi kapsamında 95 farklı sembol içerdikleri ve bölgesel hesap tutma khipularından çok daha fazla sembole sahip olduklarını ortaya çıkardı. Her bir khipu’nun sonundaki üç kordonlu farklı renk dizileri, iplikler ve bükülme yönlerinin soy (‘’ayylu’’) isimlerini temsil ettiği gözüküyor.

Collata khipuları heceleri tam bir And medeniyeti tarzında ifade ediyor, örneğin yani iplikler aralarındaki farklılıkları kullanarak vikunya, alpaka ve geyik gibi çeşitli hayvanları gösteriyor. Okuyucuların bu üç boyutlu metinlerin iplik kaynaklarını ayırt edebilmek için kordonlara elleriyle dokunmaları gerekiyor.

Collata khipuları aynı zamanda İnka hayvan ipliği khipularının eşsiz yapısal özelliklerini de paylaşıyor. Bu da bizlere İnka yün khipularıyla Collata khipuları arasındaki devamlılığı gösteriyor. Collata’nın mektuplardan oluşan khipuları, And medeniyeti khipularının anlaşılabilir bir yazı sistemi oluşturduğuna işaret ediyor.

İspanyolların İnkaları Fethi, Hava Kirliliğini Arttırdı

Peru’da İnka Öncesi Döneme Ait Kurban Edilmiş Köpekler Bulundu

İnkaların Kurban Ettiği Çocuk Mumyanın Genetik Tarihi Çözüldü

---

University of St Andrews. 21 Nisan 2017.

Makale: Hyland, S. (2017). Writing with Twisted Cords: The Inscriptive Capacity of Andean Khipus. Current Anthropology, 58(3), 000-000.