Güney Afrika’daki İlk Büyük Şehrin ‘Su’ Gizemi Çözülüyor

Zimbabve’de sadece kilin toplanması amacıyla kazıldığı düşünülen Dhaka çukurları, aslında başka amaçlara hizmet ediyordu.

Güneydoğu Zimbabve dağlarında, Güney Afrika’daki ilk büyük şehrin kalıntıları yer alıyor. Burası, Büyük Zimbabve olarak biliniyor. Zimbabve adı, Shona dilinde “büyük taş ev” anlamına geliyor ve aslında ülke de adını antik kentten alıyor. Büyük taş evleriyle birlikte şehir, 11. yüzyılda günümüz Zimbabve ve Mozambik’in bazı bölgelerinde yer alan Shona krallığının başkentiydi.

Şehir zaman içinde gelişti ve 17. yüzyılda terk edilene kadar birçok insan burada yaşadı. Peki orada yaşayan insanlar ihtiyaçlarını nasıl karşıladılar? Özellikle su sorunlu bir kaynaktı: Büyük Zimbabve, iklim açısından hassas bir bölgede bulunuyor, bu nedenle bu kadar çok insan ve bu kadar çok sığır için istikrarlı bir su kaynağı sağlamak bir sorun yaratmış olmalıydı.

(İlgili: Bu Piramitleri, Afrika’nın İlk Uygarlıklarından Biri İnşa Etti)

Bu gizem, şimdi Anthropocene dergisinde yayınlanan “İklim-akıllı su toplama ve depolama: Büyük Zimbabve’deki dhaka çukurlarının mirası” başlıklı makalede bir grup araştırmacı tarafından incelendi.

Araştırmacılar, uzaktan algılama yöntemleri ve kazılar ile, arazide yerel olarak “dhaka” çukurları olarak adlandırılan bir dizi büyük çukuru araştırdılar.

Bu çukurlar, şehirde sadece yapı yapımında kullanılan kilin toplanması amacıyla yapıldığı düşünüldüğünden daha önce araştırılmamıştı. Ancak yeni araştırmalar, gerçeğin tamamının bu olmayabileceğini gösteriyor.

Araştırmalar, çukurların ayrıca şehir için su depolamak ve yönetmek için kullanılmış olabileceğini gösteriyor. Çukurların yüzey sularını toplayabilecekleri ve aynı zamanda yılın kurak dönemlerinde kullanılmak üzere yeraltı suyunu sızdırıp depolayabilecekleri yerlerde kazıldığına dair açık işaretler var.

Araştırmacılar, daha önce bilinenden daha fazla “dhaka” çukuru buldular. Ayrıca bu çukurlar, yağmur yağdığında veya yer altı suyunun dışarı sızdığı yerlerde küçük akarsuların doğal olarak aktığı yerlerde bulundu.

Bu durum, çukurların yeri ve inşasıyla birleştiğinde, araştırmacıları “dhaka” çukurlarının yağmur mevsimi dışında kullanılabilecek daha fazla yüzey ve yer altı suyu depolayarak istikrarlı bir su kaynağı sağlamak için akıllı bir sistem işlevi gördüğüne ikna etti.

Bu sayede Büyük Zimbabve halkı, çok sıcak ve kurak bir mevsim, ılık ve yağışlı bir mevsim ve son olarak ılık ve kurak bir kış ile üç farklı iklime sahip bir bölgede suyu depolamak ve yönetmek için iklim açısından akıllı yöntemler geliştirmişti.

Böyle bir su kaynağı, burada yaşayan insanlar için hayvancılık ve tarım için güvenli bir su kaynağına ihtiyaç duyan bir kentsel toplum yaratmak için gerekli olabilir.

Bulgular, tahmin edilenden çok daha önce, doğal hidrolojik sistemin yönetiminin kentte kontrol altında olduğunu gösteriyor. Belki de bunu o kadar iyi başardılar ki, dünyanın diğer yerleri, insanların artık bunu yüzlerce yıl önce Büyük Zimbabve’de nasıl yaptıklarından bir şeyler öğrenebilirler.

Aarhus University. 26 Ocak 2023.

Makale: Pikirayi, I., Sulas, F., Nxumalo, B., Sagiya, M. E., Stott, D., Kristiansen, S. M., … & Musindo, T. (2022). Climate-smart harvesting and storing of water: The legacy of dhaka pits at Great Zimbabwe. Anthropocene, 40, 100357.