Gümüş, Levant’ta 3.600 Yıl Önce Para Olarak Kullanılmış

Levant’ta yapılan çalışma, gümüşün tahmin edilenden yüzlerce yıl önce Tunç Çağı’nda para birimi olarak kullanıldığını gösteriyor.

Yeni bir araştırmaya göre, İsrail ve Gazze’de bulunan düzensiz kesilmiş değerli metal parçaları içeren eski gümüş koleksiyonları, bölgede bilinen en eski gümüş para birimi olabilir ve muhtemelen bugünkü Türkiye ve Avrupa’nın uzak bölgelerinden gelmiş olabilir.

Araştırmacılar yeni analiz edilen bu koleksiyonların MÖ 1.550 yılına tarihlendiğini, yani bugünkü İsrail ve Gazze’de bulunan diğer gümüş para keşiflerinden yüzlerce yıl öncesine ait olduğunu söylüyor. Fakat herkes bunun yeni bir bulgu olduğu konusunda aynı fikirde değil, bazı uzmanlar başka araştırmaların da bu bölgede Orta Tunç Çağında gümüş para kullanıldığını ortaya koyduğunu belirtiyor.

(İlgili: Troya ve Ur’daki Altınlar Aynı Kökene Sahipti)

Para birimi olarak kesme gümüş kullanma uygulaması, güney Levant’ın bir parçası olan bölgedeki yöneticilerin, ödeme yaparken gümüşün ağırlığını doğru bir şekilde ölçmelerini sağlayan, seleflerine göre sayısal olarak daha bilgili olduklarının bir işareti olabilir.

Haifa Üniversitesi arkeoloğu Tzilla Eshel, “Orta Tunç Çağı’nın büyük surlar ve savunma sistemleri yapılan bir dönem olduğunu biliyoruz. Peki işçilere nasıl ödeme yapılıyordu?” diyor.

Eshel ve meslektaşlarının yeni çalışmalarına göre, günümüzde Lübnan ve Suriye’yi kapsayan Kuzey Levant bölgesinde halihazırda kullanılmakta olan uygulamayı takiben, işçilere üzerinde anlaşmaya varılmış bir ağırlıkta gümüş ödenmiş olması muhtemel.

Gümüşün ağırlığına göre diğer değerli nesnelerle takas edilmesi uygulaması, bu amaçla kullanılan gümüşün “hacksilver” olarak bilindiği Avrupa’da Viking Çağı’nda da yaygındı.

Eshel, “Güney Levant’ta gümüşün para birimi olarak kullanılması bu dönemde ortaya çıktı çünkü buna ihtiyaç vardı.” diyor ve ekliyor: “ve bunu yönetebilecek yeterince büyük bir organizasyon vardı.”

Eski Gümüş koleksiyonları

Eshel ve meslektaşları, Tunç Çağı arkeolojik alanlarında bulunan dört koleksiyondan 28 gümüş parçasını inceledi: biri Judaean Dağları’ndaki Gezer’den, biri kuzey İsrail’deki Megiddo’daki mezardan, biri Batı Şeria’daki Shiloh’tan ve biri de Gazze’deki Tell el-ʿAjjul’dan.

Araştırmacılar Gezer, Shiloh ve Tell el-ʿAjjul’daki gümüş koleksiyonlarının gümüşçü aletleriyle birlikte bulunmadığını bildiriyor. Bu da koleksiyonların başka gümüş nesneler yaratmak için değil, yalnızca takas için kullanıldığının kanıtı olarak yorumlanıyor.

Eshel’e göre bu durum, MÖ 1600’den MÖ 1550’ye kadar tarihlenen bu koleksiyonların en azından yaklaşık tarihlerden beri, gümüş ağırlıkların bölgede para birimi olarak kullanıldığını gösteriyor.

“Farklı takas araçları olmalıydı. Ancak gümüş referans aracıydı. Yani buğdayınıza ya da tekstil ürünlerinize değer biçmek istiyorsanız, bunları gümüş cinsinden değerlendirebilirdiniz.”

Gümüş kaynakları

Eshel ve meslektaşları ayrıca, kimyasal bileşenlerini ve izotoplarını (belirli elementlerin çekirdeklerindeki nötron sayısında radyasyon nedeniyle zaman içinde bilinen oranlarda değişen varyasyonlar) inceleyerek koleksiyonlardaki gümüşün kökenini belirlemeye çalıştılar.

Analizler, MÖ 1200’lerde kaynaklar arasında, muhtemelen Anadolu’da çıkarılan gümüşten Güneydoğu Avrupa’da çıkarılan ve daha sonra uzun mesafeli ticaretle Levant’a getirilen gümüşe doğru yaygın bir geçişin işaretlerini ortaya çıkardı.  

Araştırmacılar, daha geç döneme ait gümüşün Yunanistan’daki Tunç Çağı Miken kültürüne ait ünlü mezarlarda bulunan gümüşe şaşırtıcı bir şekilde benzediğini; bu mezarların Tell el-ʿAjjul’daki koleksiyonla aynı gümüş kaynağına sahip olabileceğini söylüyor.

Yazarlar çalışmalarında, “Tell el-ʿAjjul’daki gümüş eserler izotopik olarak Miken Mezarları’ndaki gümüşe benzediğinden, her iki çağdaş gümüş eserlerin de aynı kaynaktan gelmiş olması mümkün.” diyor.

Levant’tan eski ekonomileri ve gümüş eserleri inceleyen, ancak yeni araştırmaya dahil olmayan Helsinki Üniversitesi’nden arkeolog Raz Kletter, “Yeni çalışma bu konuda bilgilerimizi genişletiyor. Bununla birlikte, bilim insanları 20 yıl önce, aynı koleksiyonlar üzerinde yapılan çalışmalara dayanarak, gümüşün ağırlık ekonomisi için Güney Levant’ta Geç Orta Tunç döneminden beri kullanılmış olması gerektiğine işaret etmişlerdi.” diyor.

Kletter ayrıca, metal işleme aletleri olmadan bulunan koleksiyonların çalışmada yalnızca takas amaçlı olarak yorumlanmasından da endişe duyduğunu söylüyor.

Live Science. 23 Ocak 2023.

Makale: Eshel, T., Gilboa, A., Tirosh, O., Erel, Y., & Yahalom-Mack, N. (2023). The earliest silver currency hoards in the Southern Levant: Metal trade in the transition from the Middle to the Late Bronze Age. Journal of Archaeological Science, 149, 105705.