Gelmiş Geçmiş En Zengin İnsan Kimdi?

Dünyanın gelmiş geçmiş en zengin insanı kimdi? Hayır, o Forbes Dergisi’ni elinizden bırakın. Çünkü cevap, Jeff Bezos değil.

Bu sorunun asıl cevabı, bir Ortaçağ yazmasının sayfaları arasında bulunuyor, yani Katalan Atlası’nda. Ticaret yollarıyla ilgili bir sayfanın tam ortasında, Batı Afrika Kralı Mansa Musa, belki de dünyada yaşamış en zengin adam, elinde altın bir sikkeyle oturmuş halde betimlenmiş.

Atlasın yeniden oluşturulmuş bir kopyası,  İllonois, Evanston’da yer alan Nortwestern Üniversitesi içindeki Block Museum of Art’ta 26 Ocak’ta açılan sergide gösterime  sunuldu. “Altın Kervanı” adlı sergi, Afrika’nın Ortaçağ boyuncaki  büyük servetine ve nüfuzuna ışık tutuyor. Harita, 1375 yılında Akdeniz’deki Mallorca Adası’nda üretildi ve sadece tek bir örneği var.

(Ortaçağ Avrupası’nda Zengin Olmak Sağlıksız Bir Yaşama Neden Oluyordu)

Block Müzesi’ndeki serginin küratörü Kathleen Bickford Berzock, “Açık olarak Mansa Musa’nın ve Batı Afrika’nın altın kaynakları oldukça büyük bir öneme sahip.” diyor .

Akla hayale sığmayan bir servet

Bickford Berzock, serginin, Afrika hakkındaki bütün basmakalıp inanışları yıkması amacında olduğunu söylüyor. Ortaçağ dünyasında Afrika’nın önemi akademik tarihçilerce kapsamlı bir şekilde belgelenmiş olsa da, kıta, kamunun gözünde genellikle hummalı bir yer olarak görülüyor. Daha sonra gerçekleşen ve Afrika’nın insanlarını ve kaynaklarını soyan sömürgeci güçlerin istilasıyla önceden bulunan zengin kültür ve tarih ortadan kaldırıldı.

Bickford Berzock, “Bu, dünya genelindeki takasların ve etkileşimin uzun tarihini anlamamız açısından bugün yaşadığımız dünya hakkında bize çok şey anlatıyor. Ayrıca, insanların Afrika’nın Batı’nın buralara dahil olmasından önceki tarihi, Atlantik köle ticareti gibi şeyler hakkında düşünmesine de yardımcı oluyor.” diyor.

(Floransa’nın En Zengin Aileleri 600 Yıl Önce de Zengindi)

Mansa Musa, bu fenomene bir yüz kazandırıyor. Mali İmparatorluğu’nun hükümdarı olan Mansa Musa, zamanında bölgedeki altın üretiminin  tümünün kontrolünü elinde tutuyordu ve Mali’nin altınları zamanın en saf ve en çok aranılan altınlarıydı.

“Bugün herhangi birinin böyle bir servete sahip olduğunu hayal etmek çok zor. Bu, esasında servete sınırsız bir ulaşım demek.”

Dünyanın dört bir yanında

Koleksiyondaki diğer eserler de benzer bir hikâyeyi anlatıyor. Afrika sadece, basitçe Avrupa’nın oranın hammaddeleri için yağma ettiği bir yer değil. Afrika’nın heykelde, giyim sanatında ve diğer üretim alanlarında zengin bir kültüre sahip olduğunu söylüyor Bickford Berzock.  

Sergide yer alan bir parça olan Nijerya’da bulunmuş oturan bir figürin, bakırdan yapılmıştı ve muhtemelen hammaddesi Avrupa’dandı. Mali Tadmekka’daki metal para kalıpları, hâlâ günün yoğun bir para birimi olan dinardaki altın lekelerini barındırıyor. Berzock, sikke kalıpların keşfinin, o dönemde dinarların kaynağı olarak Tadmekka’ya atıfta bulunan Arapça metinleri doğruladığını dile getiriyor.

Ticaret yolları, Batı Afrika’dan Sahra altı bölgelerin derinliklerine ve oradan Uzakdoğu’ya ve Orta Doğu’ya kadar kıvrılıyordu. Sahra’daki Ortaçağ arkeolojik alanlarında Çin porselenleri de bulunmuştu. Ayrıca bozkır fillerinden elde edilen fildişi, Ortaçağ Avrupa sanatında ortaya çıkmıştı. Ve metaller, tekstiller, baharatlar ile daha da fazlası uzun mesafeler boyunca değiş tokuş ediliyordu.

Orta Çağ Afrika’sında icat edilen sanatların bir kısmı günümüzde varlığını sürdürüyor. Yeni Block Museum sergisinde sergilenenler; altın telkâriden yapılmış büyük bikonik boncuklar. Mısır ya da Suriye’den gelen bu boncuklardan birinin 11. yüzyıldan bir örneğinin yanına, Bickford Berzock ve meslektaşları Afrika’da yapılmış yaklaşık 1000 yıllık bir nesnenin ardılı olan 19. ve 20. yüzyıldan kalma altın kaplama bikonik boncuklardan örnekler yerleştirmişti.

Serginin, Batılı müzeler ile Fas, Mali ve Nijerya’daki müzeler arasındaki işbirliğinin bir eseri olduğunu söyleyen Berford Bezdock, “Sergide sergilenen nesnelerin çoğu daha önce kendi ülkelerinden hiç ayrılmadılar.” diye de ekliyor.

Sergi, 21 Temmuz 2019’a kadar Block Museum’da kalacak. 2020 baharında Washington’daki Smithsonian Ulusal Afrika Sanatı Müzesi’ne gelmeden önce 2019 sonbaharında Ontario’nun Aga Khan müzesine gidecek.

Stephanie Pappas. Live Science. 31 Ocak 2019.