Dişi Şempanzeler, Menopoz Sonrası Uzun Bir Yaşam Sürüyor

Bilim insanları bunun, insan dışındaki primatların önemli bir üreme-sonrası yaşam yaşadıklarına dair ilk kanıt olduğunu söylüyor.

Araştırmacıların bulduğuna göre vahşi doğada dişi şempanzeler menopoza giriyor ve sonrasında uzun bir süre daha yaşıyor. Bu durum, bu olgunun önceden düşünülenden daha yaygın olduğunu ortaya koyuyor.

Üreme ortadan kalktıktan sonra bazı dişi memelilerin neden uzun bir yaşam süresine sahip olduğu uzmanları uzun süredir şaşırtıyor: Daha önce bu olgunun sadece insanlarla ve beş balina türüyle sınırlı olduğu düşünülmekle kalmadı, aynı zamanda amacı da oldukça tartışıldı.

Bilim insanları artık bu fenomenin ilk kanıtını vahşi doğada insan olmayan bir primatta bulduğunu söylüyor.

Araştırmacılar, menopozun hem insanlarda hem de vahşi şempanzelerde 50 yaş civarında üremenin sona erdiğini belirtiyor ve şempanzelerin (insanlar gibi) daha uzun yaşamasının alışılmadık bir durum olmadığını da söylüyor.

(İlgili: Bonobolar İnsanlarla Benzer Şekilde Büyüyor)

Science dergisinde yazan araştırmacılar, 1995’ten 2016’ya kadar Uganda’daki Kibale ulusal parkındaki Ngogo vahşi şempanze topluluğundaki 185 dişiyi nasıl incelediklerini anlatıyor.

Ekip, şempanzelerin 30 yaşına ulaşmasından sonra doğum yapma olasılığının düştüğünü ve 50 yaşın üzerindeki hayvanlarda doğum gerçekleşmediğini buldu.

Ancak 16 dişi bu yaştan sonra yaşamaya devam etti. Aslında analiz, dişilerin yetişkin yaşamlarının yaklaşık beşte birini üreme sonrası dönemde yaşadıklarını gösteriyor.

Ekip ayrıca 66 dişi şempanzeden alınan idrar örneklerini analiz ederek, menopoz sırasında insanlarda görülenlere benzer, yaşla birlikte ortaya çıkan hormonal değişiklikleri ortaya çıkardı.

Ancak önceki araştırmalar üreme sonrası durumda yaşayan önemli sayıda vahşi dişi şempanze bulamamıştı. Ekip, Ngogo’daki olumlu koşulların daha fazla dişinin yaşlanana kadar yaşamasına olanak tanıması ihtimalinin bulunduğunu söylüyor.

Daha önce şempanzeler de dahil olmak üzere birçok türün neden esaret altında menopoza girdiğini açıklamak için benzer argümanlar öne sürüldü.

Ancak ekip başka bir olasılığın daha olduğunu söylüyor: Üreme sona erdikten sonraki uzun yaşam dönemi şempanzelerin evrim tarihi boyunca yaygın olmuş olabilir. Ancak Ngogo dışındaki bölgelerdeki son zamanlarda hastalık ve habitat kaybına yol açan insan faaliyetleri, yaşlı dişiler de dahil olmak üzere yabani popülasyonların hayatta kalmasını engelledi.

Ancak hâlâ sorular devam ediyor. Arizona Eyalet Üniversitesi’nden çalışmanın ortak yazarı Dr. Kevin Langergraber, “Seçilimin, yaşam süresinin bireylerin artık üreyemeyeceği noktaya kadar uzatılmasına nasıl yardımcı olmuş olabileceği açık değil.” diyor.

Langergraber, bu olgunun yaşlı kadınların geniş ailelerini desteklemesini sağlamak için ortaya çıktığını öne süren “büyükanne hipotezinin”, sosyal dinamikleri göz önüne alındığında şempanzelerde pek olası görünmediğini söylüyor. “Ancak bu, genç dişilerle eşler konusunda yaşanan çatışmayı azaltmak için ortaya çıkmış olabilir.”

The Guardian. 26 Ekim 2023.

Makale: Brian M. Wood et al. 2023. Demographic and hormonal evidence for menopause in wild chimpanzees. Science.