Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar İnsanı Tek Eşliliğe İtmiş Olabilir

Polijiniden (tek bir erkeğin birçok kadınla ilişkisi olması) tek eşliliğe geçişin nedeni, cinsel yolla bulaşan hastalıkların toplum içinde yarattığı etki olabilir.

Uzmanlar, bilgisayar modellerinden elde edilen verilere dayanarak, tarıma geçişle birlikte kalabalık toplumlarda artan cinsel yolla bulaşan hastalıkların etkisine bağlı olarak monogamiye geçildiğini ileri sürüyor. Tarımın yaklaşık 10.000 yıl ya da daha önce yaygınlaştığı düşünülüyor.

Kuzey Namibya’da yerel bir halk olan, ve bir kısmı avcı-toplayıcı olan Himba halkı, polijiniye sahip. Görsel: Hans Stieglitz.

Makalenin yazarlarından Waterloo Üniversitesi’nden Chris Bauch “Polijini avcı-toplayıcılarda daha yaygındı, ve tarımcı hale geldiğimizde zayıflamış görünüyordu” diyor.

Araştırmada Bauch ve meslektaşı Richard McElreath, klamidya, bel soğukluğu ve frengi gibi cinsel yolla bulaşan bakteriyel hastalıkların farklı büyüklükteki popülasyonları nasıl etkilediğini inceleyecek bir bilgisayar modeli geliştirdiklerini anlatıyor. Araştırmacılar hem yaklaşık 30 bireyden oluşan küçük avcı-toplayıcı grupları, hem de en fazla 300 bireyden oluşan büyük tarımcı popülasyonları değerlendirmeye aldı. Her iki tür topluluk için 30.000 yıllık bir süreyi kapsayan yaklaşık 2.000 simülasyon oluşturuldu.

Araştırmacılar, küçük polijinik toplumlarda cinsel yolla bulaşan hastalık salgınlarının kısa ömürlü olduğunu, bunun da toplumun kendini toparlamasına olanak verdiğini gördü. Tek eşliliğin hakim olduğu toplumlardan çok daha fazla çocuk bulunan bu toplumlarda polijini, başlıca yaşam tarzı olarak kaldı.

Haritada açık mavi olan yerler çok eşliliğe izin verilen yerler. Koyu mavi çok eşililiğin tamamen yasadışı olmadığı yerler. Siyah ise çok eşliliğin tamamen yasak olduğu yerler. Görsel: wikimedia, CC BY-SA

Fakat araştırmacılar bu hastalıkların daha büyük polijinik toplumlar üzerindeki etkisine baktığında çok farklı bir sonuç gördüler. Çabucak yok olmanın aksine klamidya ve bel soğukluğu gibi hastalıklar büyük toplumlarda endemik (yani o nüfus içinde her zaman var olan) hale geliyordu. Bunun sonucu olarak da nüfus aniden azalıyor ve birden çok eşi olmayan tek eşli bireyler toplumdaki en güçlü insanlar oluyordu.

Araştırmacılar ayrıca, polijiniyi cezalandıran tek eşlilerin, cezalandırmayanlara göre daha başarılı olduğunu da ortaya koydu. Bauch bu cezaların para cezası ya da toplumdan dışlanma gibi şeyler olabileceğini öne sürüyor.  Sonuçlara göre, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, büyük tarımcı toplumların ortaya çıkmasıyla aynı zamana denk gelen ve sosyal olarak dayatılan tek eşliliğe katkı yapmış olabilir.

Araştırma ekibinden olmayan evrimsel antropolog Laura Fortunato araştırmanın gerçekten çok heyecan verici olduğunu söylüyor. Avcı toplayıcı toplumlarda ve ilk tarımcı toplumlardaki cinsel yolla bulaşan hastalıklar konusunda çok az veri olsa da, Fortunato yeni fırsatlar olduğunu düşünüyor. Fortunato “Bu mekanizmanın modern toplumlarda da olup olmadığını araştırabiliriz” diyor.

Görsel: Peter Georgi/BBC

Araştırmacılar başka faktörlerin de tek eşliliğe geçişi etkilemiş olabileceğini kabul etse de, bu araştırmanın, insan davranışının sık sık gözden kaçan bir yönüne ışık tuttuğunu düşünüyor. Bauch “Başka insanlarla olan davranışlarımız ve sosyal etkileşim ile ilgili olan kurallarımızın kökeninin, doğal çevrede olabileceğini düşünüyoruz” dedi.

Fakat diğer uzmanlar araştırmacıların ileri sürdüğü teoriyi muhtemel görmüyor. Univesity College London’dan Kit Opie “Mutlaka yanlış olduğunu düşünmüyorum ama modellemenin temeli yanlış olabilir” diyor.

Opie, erken insan toplumunun polijinik olmasının pek mümkün olmadığını söylüyor. Opie, “Modern avcı-toplayıcıları, tarım öncesi toplumlar için bir model olarak alırsak, o zaman polijini oldukça nadir görülür. Avcı-toplayıcıların evliliği bizim alışık olduğumuzdan çok daha gevşek bir ilişkidir, ve polijiniye izin veriliyor olabilir, fakat bu çok nadir olarak gerçekten uygulanır” diyor.

Bauch ise bu görüşün, kendi iddialarını çürüttüğünü düşünmüyor. Bauch “Bunun bizim hipotezimizi etkilediğini düşünmüyorum çünkü hipotez ve mekanizma genel trendlerle ilgili” diyor. Bauch bu araştırmanın simülasyonların gücünü gösterdiğini düşünüyor ve “Araştırmamız matematiksel modellerin sadece gelecekle ilgili tahminler yapmak için değil, geçmişi anlamak için de kullanılabileceğini gösteriyor” diyor.

The Guardian. 12 Nisan 2016

Makale: Bauch, C. T., & McElreath, R. (2016). Disease dynamics and costly punishment can foster socially imposed monogamy. Nature communications, 7.