Çiçek Hastalığı, Antik Mısır Döneminden Beri Var

Çiçek hastalığı, bir zamanlar insanlığın en yıkıcı hastalıklarından biriydi, ancak bu hastalığın kökeni gizemini koruyor.

Yıllardır, çiçek hastalığı virüsünün ilk ne zaman ortaya çıktığına dair bilimsel tahminler, tarihsel kayıtlarla çelişiyor. Şimdi ise yeni bir çalışma, virüsün bilim insanlarının daha önce gösterdiğinden 2.000 yıl öncesine dayandığını ortaya koyuyor, tarihsel kaynakları destekliyor ve hastalığın eski zamanlardan beri insan toplumlarını etkilediğini ilk kez doğruluyor.

Variola virüsünün neden olduğu çiçek hastalığı, belki de dünya çapında ortadan kaldırılan tek bulaşıcı insan hastalığı olarak biliniyor. Ancak hastalık, nispeten yakın zamana kadar önemli bir ölüm nedeniydi ve 20. yüzyılda en az 300 milyon insanı öldürdü. Bu, kabaca Amerika Birleşik Devletleri’nin nüfusuna eşdeğer.

(İlgili: Antik DNA’ya Göre Vikingler Çiçek Hastalığına Yakalanmış)

Nispeten yakın zamana kadar, çiçek hastalığı için en eski genetik kanıt sadece 1600’lü yıllara aitti. Daha sonra 2020’de, Viking çağından iskelet ve diş kalıntılarını örnekleyen bir çalışma, çok sayıda variola suşunu çıkardı ve virüsün en az 1.000 yıl önce varlığını doğruladı.

Bununla birlikte, bazı tarihçiler çiçek hastalığının Vikinglerden çok daha önce var olduğuna inanıyor. Eski Mısır mumyalarındaki (MÖ 1157’de ölen Firavun V. Ramses de dahil) üzerindeki şüpheli yara izi, bazılarının çiçek hastalığı tarihinin en az 3.000 yıl öncesine uzandığına inanmasına neden oluyor. Şimdiye kadar, bu teoriyi destekleyecek bilimsel kanıt parçası eksikti.

Eugenio Medea Bilimsel Enstitüsü ve Milan Üniversitesi’ndeki araştırmacılar, variola virüsünün modern ve tarihi suşlarının genomlarını karşılaştırarak, virüsün zaman içindeki evrimini izlediler. Farklı çiçek hastalığı türlerinin hepsinin tek bir ortak atadan geldiğini ve Viking çağı genomlarında bulunan genetik bileşenlerin küçük bir kısmının 18. yüzyıla kadar devam ettiğini buldular.

Ayrıca virüsün ne zaman ortaya çıktığına dair bir tahminde bulundular. Tahminlerinde, araştırmacılar ‘zamana bağlı oran fenomeni’ olarak adlandırılan bir şeyi açıkladılar. Bu, evrim hızının ölçülmekte olduğu sürenin uzunluğuna bağlı olduğu anlamına gelir. Dolayısıyla virüsler, kısa bir zaman diliminde daha hızlı ve daha uzun bir zaman diliminde daha yavaş değişiyor gibi görünüyor. Bu fenomen, variola gibi DNA virüslerinde iyi belgelendi.

Bilim insanları, matematiksel bir denklem kullanarak, yeni bir virüsün ortaya çıkması gibi evrimsel olaylar için daha doğru tarihler vermek üzere zamana bağlı oran fenomenini açıklayabilirler. Bu, ekibe çiçek hastalığının ilk ortaya çıkışı için yeni bir tahmin verdi: 3.800 yıldan daha önce. Tıpkı tarihçilerin uzun süredir şüphelendiği gibi.

Araştırmacılar, bu bulguların uzun süredir devam eden bir tartışmayı çözeceğini ve insanlığın en ölümcül hastalıklarından birinin tarihine yeni bir bakış açısı sağlayacağını umuyor.

Çalışmanın ilk yazarı Dr Diego Forni, “Variola virüsü düşündüğümüzden çok çok daha eski olabilir. Bu önemli, çünkü çiçek hastalığının eski toplumlarda var olduğuna dair tarihsel hipotezi doğruluyor. Bu tür işler yapılırken virüslerin evriminde hesaba katılması gereken bazı yönler olduğunu da dikkate almak önemli.” diyor.

Microbiology Society. 9 Ocak 2023.

Makale: Diego Forni, Cristian Molteni, Rachele Cagliani, Mario Clerici, Manuela Sironi. 2023. Analysis of variola virus molecular evolution suggests an old origin of the virus consistent with historical records. Microbial Genomics, 9 (1)