Bir Arktik Adasında En Eski İhtiyozor Fosili Keşfedildi

Svalbard takımadalarında keşfedilen ihtiyozor kalıntıları eski deniz sürüngenlerinin evrimine yeni bir ışık tutuyor.

Yeni araştırmalar, ihtiyozorların dinozorların çağından da önce var olduğunu ve Dünya’nın en büyük kitlesel yok oluş olayından sağ kurtulduğunu öne sürüyor. 

İhtiyozorlar bir zamanlar büyük okyanusların hepsinde yüzen soyu tükenmiş bir deniz sürüngenleri grubuydu. İhtiyozorların, Dinozor çağı sırasında okyanuslara hakim olmadan önce, Erken Triyas döneminde evrimleştiği düşünülüyordu.

Ancak bilinen en eski ihtiyozor fosilinin keşfi, bu deniz sürüngenlerinin evrimsel tarihini yeniden yazabilir.

(İlgili: Alplerde Dev Deniz Yaratıkları İhtiyozor Fosilleri Keşfedildi)

Current Biology’de yayımlanan yeni bir araştırma, ihtiyozorların evrimleştiği düşünülen tarihlerden çok daha erken evrimleşmiş olabileceğini ortaya koyuyor. Ve hatta tüm türlerin yaklaşık yüzde doksanını öldüren Permiyen Trias kitlesel yok oluş olayından önce bile var olmuş olabilirler. 

Müzeye bağlı bilim insanı ve çalışmanın ortak yazarı olan Dr. Aubrey Roberts, “Ders kitaplarına göre ihtiyozorlar 252 milyon yıl önce gezegenimizde görülen en büyük kitlesel yok oluştan birkaç milyon yıl sonra evrimleşti.” diyor. Ve ekliyor: “Ancak son bulgularımız bunun böyle olmayabileceğini gösteriyor.”

“Araştırmamız, fosillerin 250 milyon yaşında olduğunu -kitlesel yok oluş olayından yalnızca birkaç milyon yıl sonraya tarihlenir- halihazırda tamamen gelişmiş bir deniz ihtiyozorun kalıntıları olduğunu gösteriyor.”

“Paleontologlara göre bu oldukça kısa bir süre. Bu ihtiyozorların muhtemelen kitlesel yok oluştan önce evrimleştiğini ortaya koyuyor.” 

İhtiyozorlar Nasıl Evrimleşti?

İhtiyozorlar okyanuslarda en az 160 milyon yıldır dolaşan bir grup deniz sürüngeniydi. Fosilleri yaklaşık 90 milyon yıl önceye; Erken Triyas’tan Geç Kretase’ye tarihleniyor.

Deniz sürüngenleri, dinozor türüne ait canlılar değildi. Görünüş olarak günümüz yunuslarına ve balinalarına benzeyen; aerodinamik gövdeleri ve yüzmek için güçlü kuyrukları olan ayrı bir deniz omurgalıları grubunun parçasıydı.

İhtiyozorlar balık ve mürekkep balığı yakalamak için oldukça uygun olan birçok keskin dişe sahipti. Böylece okyanusun en büyük yırtıcılarından biri olmaya uyum sağladılar. Bazı türlerin boyu bir metreden kısayken bazılarının boyu 25 metreye ulaştı ve bazı modern balinalara rakip olacak kadar büyüktü.

İhtiyozor fosilleri İngiltere’de bulunan ilk fosiller arasındaydı. Mary Anning ve erkek kardeşi Joseph 1800’lerin başlarında ilk örneği keşfettiler. 2021 yılında ise Rutland Water’da (İngiltere Rutland kasabasında bulunan bir rezervuar gölü) yapılan rutin bakım çalışmaları sırasında İngiltere’nin şimdiye kadar bulunan en büyük ihtiyozor fosili keşfedildi.

Araştırmalar bu sürüngenlerin karada yaşayan bir atadan tamamen denizde yaşayan bir yaşam biçimine evrimleştiğini gösteriyor. Tıpkı yunusların ve diğer deniz memelilerinin karada yaşayan memelilerden evrimleşmesi gibi. Ancak hiç kimse bu ataların nasıl göründüğünden tam olarak emin değil. 

Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’da çok sayıda iyi korunmuş ihtiyozor fosili bulunmasına rağmen, fosil kayıtlarındaki boşluklar bu hayvan grubunun evrimsel tarihini belirsizleştiriyor.

Bu İhtiyozor Nasıl Keşfedildi?

2014 yılında paleontologlar batı Spitsbergen’de bulunan Flower’s Valley’den fosil toplamak için Kuzey Kutbu’na bir keşif gezisine çıktılar.

Çevredeki dağlardan eriyen karların oluşturduğu hızlı akan nehirler 250 milyon yıl önce denizin dibinde bir zamanlar çamur halinde olan kayaları açığa çıkardı. Dip tortuları antik deniz tabanındaki çürüyen hayvan kalıntılarının etrafına yerleşerek onların muhteşem üç boyutlu ayrıntılarını korumuştu.

Spitsbergen’den alınan kaya örnekleri incelenmek üzere Oslo Üniversitesi Doğa Tarihi Müzesi’ne götürüldü. Kemikli balıklar ve timsah benzeri iki yaşamlı canlı fosilleri arasında bir ihtiyozora ait 11 eklemli kuyruk omuru kalıntıları bulundu.

Çevredeki kayalara yapılan jeokimyasal test, fosillerin yaşının Permiyen dönemi sonu meydana gelen kitlesel yok oluştan yaklaşık iki milyon yıl sonraya tarihlendiğini doğruladı.

Bu nedenle başlangıçta araştırmacılar, bulunan kayaların ihtiyozorlar için yaşlı olduğunu ve kemiklerin daha eski bir ataya ait olduğunu düşündü. Ancak analiz sonucu bulunan omurların çok daha genç, daha büyük gövdeli ihtiyozorlar ile uyumlu olduğunu gösterdi.

Kalıntılarda korunmuş halde olan kemik içi mikro yapısı, ihtiyozorun yüksek bir metabolizmaya ve bütünüyle okyanus özgü bir yaşam tarzına sahip olduğunu da gösterdi.

Daha eski zamanlara ait herhangi bir ihtiyozor fosili hala bulunamadı. Ancak okyanus sürüngenleri evriminin tahmini zaman ölçeği göz önüne alındığında, bu keşfin ihtiyozorların kökenini ve erken çeşitliliğini Permiyen-Triyas dönemi kitlesel yok oluşundan önceye götürdüğü düşünülüyor.

Eğer ihtiyozorlar yok oluş olayından önce deniz ortamlarına yayıldıysa bu durum dinozor çağının popüler görüşünü (zamanın önemli sürüngen gruplarının ortaya çıktığı dönem olduğu görüşü) değiştirecek ve ihtiyozorların var olduğu zamanı büyük sürüngen soylarının ortaya çıktığı zaman olarak yeniden yazacak.

Aubrey, “Bir sonraki adım paleontologların geçiş fosillerini aramaları” diyor ve açıklıyor.

“Başka bir ifadeyle Permiyen-Triyas kitlesel yok oluşundan önceki kayalardaki yarı suda yaşayan ihtiyozor atalarını bulmak gerekli. Ancak asıl zorluk onları koruyabilecek doğru ortamdan fosilli kayalar bulmak.”

Natural History Museum. 18 Nisan 2023.

Makale: Kear, B. P., Engelschiøn, V. S., Hammer, Ø., Roberts, A. J., & Hurum, J. H. (2023). Earliest Triassic ichthyosaur fossils push back oceanic reptile origins. Current Biology, 33(5), R178-R179.