Bilinen En Eski Kabusta Neler Vardı?

Eski Mısırlılar, ister güzel ister korkutucu olsun, tüm rüyalarının rüyayı gören kişiye mesajlarla dolu olduğunu düşünüyordu.

Düşmek. Canavarlar tarafından kovalanmak. Okula çıplak gitmek. Bunlar günümüzde sık karşılaşılan korkutucu rüyalar olabilir, ancak dünyanın en eski kabusu çok daha az aksiyon doluydu. 4.000 yıllık Mısırlıların gece korkusu, bakışlara odaklanıyordu. Sadece bakmak.

MÖ 2.100 civarında, Heni adında Mısırlı bir adam, ölen babasına bir mektup yazarak ondan kabuslarıyla ilgili yardım istedi. Heni, merhum babasının hizmetkarı Seni’nin rüyalarında ona nasıl baktığını anlattı. Belki de vicdan azabını hafifletmeye çalışan Heni, Seni’ye nasıl kötü davrandığını ima etti ancak onu rahatsız eden ilk kişinin kendisi olmadığını iddia etti. Heni babasına yalvardı: “Bana zarar vermesine izin verme.”

(İlgili: Tanrı Bes’in Takipçileri, Korkunç Bir Sıvı Tüketiyordu)

Heni’nin mektubu, eski Mısır’daki rüyalara göndermeler içeren yaklaşık 20 kraliyet dışı Ölüye Mektuplar’dan biriydi. Papirüs veya çömlek üzerine yazılan ve genellikle ölü akrabaların mezarlarına bırakılan bu mektuplar, genellikle bir mülkiyet anlaşmazlığının sona erdirilmesi veya sağlıklı bir çocuğun doğumunun sağlanması gibi iyilik taleplerini içeriyordu. Ölen akrabalara mektup yazmak, eski Mısır tarihi boyunca yaygın bir uygulama haline geldi. Bazen bu istekler, ölen kişiyi bir isteğe yanıt vermeye ikna etmek için lezzetli ikramların bulunduğu kaselerin üzerine yazılırdı.

Uyanışlar

Mısırlılar, normalde gözlerden gizlenen bir dünyaya erişmenin bir yolu olarak rüya görmeye büyük değer veriyorlardı. Tarihin ilk rüya tabirleri kılavuzunu tasarladılar ve insanlığın rüyalarını ve kabuslarını kaydettiler. Eski Mısır’da “rüya” için en yaygın kullanılan kelime, “uyanış” anlamına gelen resut ismiydi. Rüya görmeyi tanımlayacak hiçbir fiil yoktu; aktif değil pasifti, gözlemlenmesi gereken bir şeydi. 

Rüya gören mısırlılar, uykunun kapısından geçtikten sonra öbür dünya ile günlük hayat arasında kalan başka bir yerde “uyandılar”. Bu alanda tanrılarla ve ölülerle iletişim kurabiliyorlardı. “Kapalı Gözlerin Ardında: Eski Mısır’da Düşler ve Kabuslar” kitabının yazarı Kasia Szpakowska, “Rüyanın doğasına ilişkin modern anlayışın aksine, Mısırlıların onlar için içsel bir psikolojik açıklaması yoktu.” diyor. Rüyalar, bugün yorumlanabileceği gibi, rüya görenin ruhuna dair fikir vermeyi amaçlamıyordu. Bunun yerine Mısırlılar onları şimdiki zamanları ve gelecekleri hakkında alametler olarak görüyorlardı.

Propaganda ve kehanet

Firavunlar, hükümdarlıklarını popülerleştirmeye yardımcı olmak için Mısır’ın rüya durumuna olan bu saygısını sıklıkla kullandılar. MÖ 20. yüzyılda kaleme alınan “I. Amenemhat’ın Talimatları”, en bilinen rüya metinlerinden biriydi. Bu şiir, öldürülen babasının hayaletini gören Firavun I. Senusret’in rüyasını anlatıyor. Rüyada merhum kral, ölümünün korkunç gerçeklerini anlatıyor ve oğluna nasıl akıllıca liderlik yapması gerektiği konusunda öğütler veriyor. Şiir doğru olsa da olmasa da Senusret, hem babasını öven hem de taht iddiasını meşrulaştıran bir mesajı iletmek için akıllıca bir rüya seçmişti.

Mısır’da eşi benzeri olmayan bir zenginlik ve güç dönemi olan Yeni Krallık’ta (MÖ 1550-1069), firavunlar, kendilerine hükümdarlıkları hakkında önemli mesajlar getiren tanrıları rüyalarında görürlerdi. Uzaktan bakıldığında bu rüyaların kişisel itibarını güçlendirerek propaganda amacına hizmet ettiği görülüyor. Örneğin II. Amenhotep ve Merneptah, onlara savaşta cesaret veren tanrılar tarafından ziyaret edilmişti.

En ünlü kraliyet rüyası, belki de Büyük Sfenks’i içermesi nedeniyle oldukça popüler. MÖ 15. yüzyılın sonlarında genç prens Thutmose, kendi zamanından yaklaşık bin yıl önce inşa edilen ve çöl kumlarına gömülen Büyük Sfenks’in gölgesinde avlanıyordu. Dinlenmek için oturdu ve uykuya daldı. Rüyasında tanrı Re-Horakhty’nin kendisine göründüğünü ve ona Sfenks’in kumlarını temizlemesini söylediğini görmeye başladı. Eğer bunu yaparsa Thutmose firavun olacaktı. Tanrının isteği yerine getirildikten sonra kehanet yerine geldi.

İktidara yükselişini anmak için IV. Thutmose, rüyasını bir dikilitaşın (Rüya Dikilitaşı) üzerine yazdırdı ve daha sonra bunu Sfenks’in pençeleri arasına yerleştirdi. Tarihçiler Thutmose’un iktidara nasıl geldiğinden emin değiller, dolayısıyla tanrının onunla doğrudan konuştuğu rüya, onun taht hakkını meşrulaştırmaya yardımcı olmuş olabilir.

Rüya tabirleri

Sıradan Mısırlılar rüyalarını yorumlamak için rehberlere başvururken, firavunlar tahtlarını korumalarına yardımcı olmak için rüyaların gücünden yararlandılar. MÖ 1220 civarında yazılan ve Chester Beatty Papirüsü olarak adlandırılan kitapta bulunan Rüya El Kitabı da böyle bir rehberdi. 

Eserin bazı parçaları eksik, ancak geriye kalanlar sırayla rüyalar ve yorumlarının listesinden oluşuyor. İyiye işaret olarak yorumlanan 139 rüya ilk sırada yer alırken, bunu 83 kötüye işaret rüya takip ediyor.

Her rüya, rüyanın “iyi” ya da “kötü” olarak değerlendirilmesini ve yorumunu içeren rüya görüntüleri listelerinin takip ettiği kapsayıcı önermeden oluşuyor. Örneğin, kılavuz şöyle söylüyor: “Eğer bir insan kendini ölü görürse, bu iyidir; Onu uzun bir ömür bekliyor.”

Rüya El Kitabı, gerçek rüyaların bir kaydından ziyade potansiyel rüya görüntülerinin bir kataloğu/listesi olsa da, günlük Mısırlılar için hangi konuların endişe verici olduğunu ortaya koyuyor.

Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, birçoğu – finansal kaygılar, evlilik sorunları veya kişisel mutluluk, sosyal duruş, sağlık ve ilahi iyilik veya hoşnutsuzluk – mevcut endişelerle karşılaştırılabilir. Szpakowska, “Bizi ‘ortalama’ Mısırlıların endişeleri konusunda aydınlatıyorlar, çünkü rüya kitaplarının sadece seçkinlere hitap etmediği açık.” diyor.

Geceye karşı bir koruma

Üçüncü Ara Dönem’in (MÖ 1069-664) ilk yıllarında, şimdi “Kehanet Muskası Kararnameleri” olarak adlandırılan koruyucu büyüleri içeren bir dizi metin, kabusları önlemek için moda oldu. Bu çalkantılı dönemde Mısır, güçlü Asur İmparatorluğu’ndan bağımsızlığını korumak için mücadele ediyor ve başarısız oluyordu. Mısırlılar bu koruyucu büyüleri kötü rüyalar ve uyku felcini uzak tutmak için kullandılar.

Chester Beatty Papirüsü ayrıca, rüya sahibinin yüzüne sürülen ekmek lapası, ot, bira ve mür kullanarak kötü rüyaları kovmak için bir tedavi içeriyor. Szpakowska, “Birçok yönden, kabuslarla mücadele için eski Mısır yöntemleri, bugünün yöntemlerinden sandığımız kadar uzak değildi.” diyor.

Kendilerini kötü rüyalardan korumak için, Mısırlılara yatak direklerini, başlıklarını ve koltuk başlıklarını, doğurganlık tanrıçası ve çocukların koruyucusu Taweret gibi koruyucuların korkunç görüntüleriyle süslemeleri tavsiye edildi. 

Taweret tılsımları sık sık hamile bir su aygırını tasvir ediyordu ve Mısırlı anneler tarafından kullanılan tipik bir gece koruyucusuydu. Şahlanmış kobra heykelcikleri de popülerdi, uyuyanların etrafında savunma alanı oluşturmak için odaların köşelerine yerleştiriliyorlardı. Çirkin bodur formu, çarpık bacakları ve aslan saçlarıyla tanınan, Bes olarak bilinen bir tanrı da kötü rüyaları uzaklaştırıyordu.

Koltuk başlıklarına genellikle koruyucu dualar yazılmıştı. Yüzyıllar boyunca, koltuk başlıklarının şekli ve yapısı, ister krallar ister sıradan insanlar için yapılmış olsun tutarlı kaldı, ancak müzelerdeki çoğu koltuk başlığı mezarlıklar içindi ve bu nedenle günlük kullanım için tasarlanmamıştı. Bazı Yeni Krallık koltuk başlıklarına hiyeroglif kutsamalar eşlik ediyor. Birinde şöyle yazıyor: “İyi bir uyku ve neşe dolu bir burun”; diğerleri “Amon’un koruması altında iyi bir uyku” diliyor.

National Geographic. 31 Ağustos 2023.