Avrupa Nüfusu 14.500 Yıl Önce Neden Birden Kayboldu?

Yapılan genetik analiz, Avrupa’nın en erken yerlilerinden bazılarının son buzul çağın sonlarına doğru gizemli bir şekilde ortadan kaybolduğunu, kaybolan nüfusun ise diğerleri tarafından doldurulduğunu ortaya çıkardı.

Bulgular, tüm Avrupa boyunca toplanan düzinelerce antik fosil kayıtlarının analizlerine dayandırılıyor.

38.700 ila 36.200 yıl önce Rusya’nın batısında yer alan Kostenki’de yaşamış bir adama ait kafatası. C: Peter the Great Museum

Almanya, Tübingen Üniversitesi’nden arkeogenetik alanında doktora adayı ve araştırma eş yazarı Cosimo Posth, söz konusu genetik devrin muhtemelen, Avrupa’nın daha erken yerlilerinin yeterince hızlı bir şekilde adapte olamadığı ani iklim değişikliğinin bir sonucu olarak ortaya çıktığını belirtiyor.

Posth yaptığı açıklamada, “O dönemde hava sıcaklığındaki değişim, bu yüzyılda olan iklim değişikliklerine kıyasla akıl almaz derecede fazlaydı. Bu durumda, çevrenin de oldukça kesin bir şekilde değişmiş olması gerekir.” diyor.

Soy ağacında değişim

Avrupa’nın uzun ve karmaşık bir genetik mirasa sahip olduğu şüphesiz. Yapılan genetik çalışmalar, Afrika’dan çıkıp çevreye yayılan ilk modern insanların, 40.000 ila 70.000 yıl önce, kısa sürede yerel Neandertallerle çiftleştiğini gösteriyor.

(Antik DNA’ya Göre 4500 Yıl Önce Britanya’daki Popülasyon Değişti)

10.000 ile 12.000 yıl önce, tarım devriminin başlarında, Orta Doğulu çiftçilerin Avrupa’ya doğru göç ederek, kademeli olarak yerli avcı toplayıcıların yerine geçtiği, yaklaşık 5.000 yıl önce ise Yamnaya denilen göçebe atlıların Ukrayna’nın bozkırlarından kalkarak yerel nüfusa karıştığı biliniyor. Buna ek olarak, 2013 yılında Nature Communications dergisindeki bir araştırmada bir grup Antik Avrupalının 4.500 yıl önce gizemli bir şekilde ortadan kaybolduğu da öne sürülmüştü.

Ancak, Afrika’dan ilk çıkış ve buzul çağın yaklaşık 11.000 yıl önce sona ermesi olaylarının arasındaki dönemde Avrupa’daki insan istilası hakkında görece az şey biliniyor. Bu zaman periyodunun bir kısmında, Weishselian Buz Tabakası Kuzey Avrupa’nın büyük bir bölümünü kaplarken Pireneler ve Alpler’deki buzullar da kıta boyunca doğu-batı geçişini kapatıyordu.

Kayıp nesiller

Posth ve meslektaşları, ani başlangıçlı bu soğuk dönemde Avrupa’nın genetik mirasını zihinlerde daha iyi resmedebilmek için İspanya’dan Rusya’ya tüm kıta boyunca ele geçirilmiş, 35.000 ila 70.000 yıl öncesine tarihlenen 55 farklı insan fosili kalıntılarından alınan mitokondriyal DNA’yı (yalnızca anneden çocuğa aktarılan genetik materyal) analiz etti. Genetik bilimciler, bu mitokondriyal DNA’daki mutasyonlara veya değişikliklere dayanarak, uzak bir ortak atadan gelen süper haplogruplar, diğer bir deyişle büyük genetik popülasyonlar tespit etti.

(Anadolu’dan Giden İlk Çiftçiler Avrupa’daki Kabilelerle Üremiş)

Posth, “Temelde, Avrupa’dan Güney Amerika’nın en ucuna kadar Afrika dışındaki tüm modern insanlar bu iki süper haplogruba (M, N) dahil” diyor. Günümüzde, Avrupa kökenlilerin tümü N haplotipe sahip, M haplogrubu ise Asya ve Avustralasya’da yaygın olarak görülüyor.

Araştırma ekibi, ortadan kayboldukları bilinen bu antik insanlarda M haplogrubunun yaklaşık 14.500 yıl öncesine, ani ve gizemli bir şekilde ortadan kaybolmalarına, kadar baskın olduğunu ortaya çıkardı. Antik Avrupalılar tarafından taşınan, günümüz Avrupalılarında ise bulunmayan M haplotipi yaklaşık 55.000 yıl önce, modern M-haplotipi taşıyıcılarıyla ortak bir ataya sahipti.

Araştırmacıların Current Biology dergisinde bildirdiğine göre, yapılan genetik analiz ayrıca, Avrupalı, Asyalı ve Avustralasyalıların Afrika’dan yayılmış ve en az 55.000 yıl önce hızlıca tüm kıtaya dağılmış bir insan grubundan türemiş olabileceğini de gösteriyor.

Değişimin zamanı

Ekip, bu değişimin sert iklim değişikliklerinden kaynaklanmış olabileceğini düşünüyor.

Posth, yaklaşık 19.000 ila 22.000 yıl önce, buzul çağın zirvesinde, insanların iklimsel sığınaklara, başka bir ifadeyle günümüz İspanya’sı ve Balkanlar gibi Avrupa’nın buzla kaplı olmayan bölgelerine yöneldiğini söylüyor. İnsan grupları daha kuzeydeki birkaç yerde hayatta kalmayı başarmış olsa da nüfuslarının ciddi ölçüde azaldığı biliniyor.

(5000 Yıl Önce Avrupa’ya Yapılan Büyük Göçte Kadınlar Yoktu)

Posth 14.500 yıl önce, hava sıcaklığının önemli bir şekilde arttığını, tundraların ise yerlerini içinde yünlü mamut ve kılıç dişli kaplan gibi nesilleri zaman içerisinde Avrasya’da yok olmuş ikonik hayvanların yaşadığı ormanlara bıraktığını söylüyor.

Araştırmacılar, neden her ne olursa olsun, M haplogrubuna sahip küçük popülasyonların, habitatlarındaki bu değişimler karşısında hayatta kalmayı başaramadığını, N alttipini taşıyan yeni bir popülasyonun ise M-grubunun yerini aldığını öne sürüyor.

Böylesi bir değişimin tam olarak nerede gerçekleştiği hala gizemini koruyor. Fakat Posth’a göre, yeni Avrupalı neslin buzlar çekildiğinde Avrupa’nın geri kalanına bağlanan güney Avrupa sığınaklarından gelmiş olması ihtimaller arasında. Posth sözlerine Güney Avrupalı göçmenlerin orta Avrupa’daki ısınan hava şartlarına daha iyi adapte olacaklarını da ekliyor.

Live Science. 1 Mart 2016.

Makale: Posth, C., Renaud, G., Mittnik, A., Drucker, D. G., Rougier, H., Cupillard, C., … & Francken, M. (2016). Pleistocene mitochondrial genomes suggest a single major dispersal of non-Africans and a late glacial population turnover in Europe. Current Biology, 26(6), 827-833.