Avcı Toplayıcılar 15.000 Yıl Önce Fareleri ‘Evcilleştirdi’

Doğu Akdeniz’deki arkeolojik alanlarda bulunan ev faresi fosillerindeki dalgalanmaları inceleyen yeni bir araştırma, avcı toplayıcı insanların 15.000 yıl önce fareleri evcilleştirdiğini ortaya çıkardı. Araştırmaya göre, tarımın doğuşundan çok önce Levantlı avcı toplayıcılar kalıcı evler inşa etmeye başladı ve ekolojik dengeyi “ev faresi” yaratacak kadar değiştirdi.

Güney Kenya’daki bir Maasai köyünden fare. F: Lior Weissbrod

Evcilleştirmeye dair bilinen en eski kanıtlardan biri

Washington Üniversitesi Antropoloji Profesörü Fiona Marshall, çalışmaların insanların günümüzden 15.000 yıl önce bir yerde yerel hayvan topluluklarını etkileyecek kadar uzun yaşadığını ve ev farelerinin varlığına dair ilk kanıtları sunduğunu belirtiyor. Marshall, yerleşik hayata geçişin yerel ekoloji, hayvan toplulukları, insan toplumları için çok geniş kapsamlı sonuçlar doğurduğunu vurguluyor.

Hayvan evcilleştirilmesi konusunda önemli bir uzman olan Fiona Marshall, araştırma sonuçlarının heyecan verici olduğu söylüyor. Çünkü beklenmedik şekilde  bu sonuçlar, küçük memeli hayvanlarla çevresel etkileşime geçen ilk insanların çiftçiler değil, yerleşik avcı toplayıcılar olduğu sonucu ortaya koymakta. Avcı toplayıcılar aslında farkında olmadan farelere korunaklı bir alan ve istikrarlı bir besin kaynağı sağlayarak, bir türün insandan nasıl faydalanacağını öğrendiği evcilleştirmenin ilk safhası olan komensalizm yoluna götürmüş oldu.

Araştırmacılar, araştırmanın insan hareketliliğinin varyasyonlarının doğal dünyayı nasıl şekillendirdiğine dair açık sonuçlar ortaya koyduğunu söylemekte. Marshall, “Buluntular hayvanların evcilleştirilmesinin, kabul edilenin aksine tarımın doğuşundan binlerce yıl önceye uzanıyor.” diyor.

Günümüzde yaşayan yarı göçebe ve hayvancı Maasai kampına bir örnek. F: Jason Edwards, National Geographic.

Araştırmalar geniş bir alanı kapsıyor

Araştırma, başlangıçta Natufian dönemine ait farklı arkeolojik alanlarda yapılan kazılar sonucunda, evcilleşmemiş fareler ile ev fareleri popülasyonları arasındaki dikkat çekici dalgalanmaları açıklamak amacıyla Fransa Bilimsel Araştırmalar Merkezi’nden Thomas Cucchi ve Haifa Üniversitesi’nden Lior Weissbrod tarafından başlatıldı.

Ekip, 200.000 yıl öncesine dayanan fosilleşmiş farelere ait varyasyonları inceleyerek, insan hareketliliğinin değiştiği Natufian dönemde farklı fare popülasyonlarının nasıl dalgalandığını gösteren bir zaman çizelgesi hazırladı.

Analizler etnoarkeolojik verilerle uyuşuyor

Analizler, insan hareketliliğinin, İsrail’deki modern yerleşimlerin çevresinde yaşamaya devam eden iki fare türü; ev faresi ve kısa kuyruklu tarla faresi arasındaki rekabeti ortaya koymakta. Bu fareler arasındaki ilişkiler, araştırmacıların güney Kenya’daki yarı göçebe Maasai çobanlarıyla yaşadığı keşfettiği dikenli fareler adı verilen başka bir çift türle örtüşüyor.

Bulgular, ev farelerinin kendilerini yaklaşık 15.000 yıl önce Natufian avcı toplayıcılarının evlerine yerleşmeye başladıklarını ve bu insan topluluklarının ne sıklıkla yer değiştirdiklerine göre popülasyonlarının azaldığını ya da arttığını göstermekte.

İnsanlar aynı mekanlarda uzun bir süre kaldığında, ev fareleri kendi alanlarını korumak için kuzenleri (tarla fareleri) ile rekabet içine girdiler. Ancak kuraklık, gıda sıkıntısı veya daha başka koşullar nedeniyle avcı toplayıcılar daha sık yer değiştirmeye başladıklarında, ev fareleri ile tarla fareleri popülasyonları dengeleniyor ve aynı sıklıkla yer değiştiren modern Maasai çobanlarının yanlarında yaşayanlarla aynı duruma geliyordu.

Araştırmalar, ev farelerinin ortaya çıktığına dair bilinen en eski kanıtın, yaklaşık olarak 3000 yıl daha eskiye gittiğini gösteriyor.

Bu çalışmada kullanılan fare dişleri, Kudüs’ün kuzeyinde Ürdün Vadisi’nde yer alan Eyna’nın tarih öncesi Natufian yerleşim yerindeki kazılar sırasında ele geçmiştir

Bu araştırmalar, erken avcı toplayıcı yerleşimlerinde insanlardan faydalanan ev farelerinin, diğer fareler ile rekabete girip baskın nüfus olarak kendilerini konumlandırdıklarına ve ekolojik etkileşimi ve besin ağlarını dönüştürdüklerine işaret ediyor.

Haifa Üniversitesi’ndeki Zinman Arkeoloji Enstitüsü’nden araştırma görevlisi Weissbrod, “Ortakçı ev fareleri ve diğer fare türleri arasındaki rekabet, insanlar kurak dönemlerde daha göçer hale geldiğinde veya diğer zamanlarda daha kalıcı olduğunda, dalgalanmaya devam etti. Bu da, yerel çevrenin insan hareketliliğine duyarlılığını ve insan-çevre ilişkilerinin Pleistosen’deki karmaşık yapısına dair kanıtlar sunmakta.” diyor.

“Bu bulgular, daha sonraki Neolitik çiftçilerin değil, Natuf kültürü avcı toplayıcılarının yerleşik bir yaşam biçimini benimsemeye başladığını ve istemeden yeni bir ekolojik etkileşim başlattığını ortaya koymakta.”

İskoçya’da 5000 Yıl Önce Tarla Fareleri Yeniyordu

İsrail’deki 12.000 Yıllık Mezarda İhtişamlı Cenaze Töreni Düzenlenmiş

İsrail’deki 12,000 Yıllık Köy Toplayıcılıktan Tarıma Geçişi Belgeliyor

http://www.pnas.org/content/early/2017/03/21/1619137114.abstract?sid=3d12fb86-c4bf-4977-a9a7-26054ad773af

Weissbrod, L., Marshall F. B., Valla, F. R… (2017). Origins of house mice in ecological niches created by settled hunter-gatherers in the Levant 15,000 y ago. Proceedings of the National Academy of Sciences. doi: 10.1073/pnas.1619137114