Atların İlk Evcilleştirildiği Yeri ve Zamanı Artık Biliyoruz

Antik DNA üzerine yapılan kapsamlı bir araştırma, atların nerede evcilleştirildiğini ortaya çıkardı: MÖ 2200 civarında, Orta Avrasya’nın bozkırlarında, şimdi Rusya’da olan Volga ve Don nehirlerinin yakınında.

Fransa’daki Paul Sabatier Üniversitesi’nden Ludovic Orlando, “En nihayetinde, atların nerede ve ne zaman evcilleştirildiğini bulduk.” diyor.

Bugünün güneybatı Rusya’sının kuzey Kafkasya bölgesinde, yaklaşık 4.200 yıl önce insanların atları evcilleştirdiğini belirten bir araştırma, bugünün evcilleştirilmiş at popülasyonuna yol açan sürecin nerede ve ne zaman başladığına dair asırlık gizemi çözüyor.

Vahşi atları evcilleştirmek, insanların uzun mesafeli hareket etme, savaşma, iletişim kurma ve ticaret yapma şeklini değiştirdi. Ancak bu aynı zamanda, yaklaşık 500 yıl içinde Batı Avrupa’dan Moğolistan’a kadar var olan tüm vahşi popülasyonların yerini evcilleştirilmiş kısrakların ve aygırların alacağı anlamına geliyordu.

(Evcil Atlar Anadolu’ya Bronz Çağı’nda Getirilmiş)

Bu sürecin başlangıcını belirlemek için, Toulouse’daki Antropoloji ve Genomik Merkezi’nden Ludovic Orlando liderliğindeki uluslararası bir ekip, Avrupa’nın dört bir yanından gelen yaklaşık 300 antik atın kalıntılarından DNA dizilimi yaptı.

Nature’daki araştırmaya göre, çalışma, günümüz atlarının temel özelliklerini etkilemiş olabilecek bir gen ve genomik bir bölgeye yol açtı: uysallık ve güçlü bir sırt.

Orlando, “Verilerimiz (bu atın) en başından itibaren hızlı bir yayılımı olduğunu gösteriyor. Bu, insanların yeni bir araç yaratma konusunda gerçekten motive olduklarını gösteriyor.” diyor.

Kazakistan’da kör nokta

Yakın zamana kadar en umut verici kanıtlar, kuzey Kazakistan’daki evcil at kökenlerine işaret ediyordu.

Kazakistan’da arkeologlar, kısrak sütü izlerine sahip çömlekler, ağıllarda at dışkısı ve koşum takımı kullanıldığını gösteren çok sayıda eski at kemiği ve dişini ortaya çıkardılar.

Orlando, 5.500 yıllık keşifler hakkında, “Bu, evcilleştirmenin gerçekleştiği yer olduğu sonucuna varmamızı sağladı.” diyor.

“Bu atın genomlarını sıralayarak, evcil atların doğrudan ataları olacaklarını umarak araştırmamıza başladık.”

Bunun yerine, araştırmacılar, o zamandan beri neredeyse soyu tükenmiş bir tür atla bağlantılı kalıntılarla evcilleştirmede başarısız bir girişimin kanıtı olarak yerleşimi elediler.

Orlando, “Başka bir yaklaşım benimsemek zorundaydık.” diyor.

‘İberya’dan Sibirya’ya’

Orlando, evcilleştirme kanıtı için olası bir yere bakmak yerine, ekibinin “İberya’dan Sibirya’ya” hepsini dizilemeye karar verdiğini söylüyor.

150’den fazla bilim insanından oluşan bir ekiple, bu zaman diliminde var olduğu bilinen tüm at soylarını dahil etmek için 2.000 ila 50.000 yıl öncesine ait örneklere baktılar.

Son teknoloji dizileme teknolojisini kullandılar ve yıllarını antik DNA ile günümüzün atları arasındaki benzerlikleri aramak için harcadılar.

Son olarak, yaklaşık bir yıl önce, güneybatı Rusya’da yaklaşık 500 kilometre genişliğinde bir alanda yoğunlaşan bir eşleşme ortaya çıktı.

Orlando, “Çok, çok açıktı: bölgenin dışında bulunan genetik farklılıkların sayısı, içeriden çok daha fazlaydı.” diyor.

İlgilenilen genomu lokalize ettikten sonra, bu atların bir ya da iki yüzyıl içinde ne zaman dolaştığını keşfetmek için radyokarbon tarihlemeyi kullandılar.

DNA’larında belirli bir gen ve genomik bölge göze çarpıyordu: biri omurilik kuvvetiyle, diğeri kaygıyla ilişkiliydi.

Çalışma, insanların bu genlere sahip atları tercih etmesinin “daha uysal, strese karşı daha dirençli ve dayanıklılık koşusu, ağırlık taşıma ve/veya savaşla ilgili atlara doğru kaymayı önerdiğini” gösteriyor.

Zaman içinde çeşitli at genomlarının haritasını çıkaran araştırmacılar, binlerce yıldır devam eden vahşi at popülasyonlarının bir mozaiğini gördüler.

Ancak insan tarafından evcilleştirme gerçekleşir gerçekleşmez harita büyük ölçüde değişti. Orlando, “Renkli harita tek bir renk haline geldi.” diyor.

Günümüzün evcil at popülasyonunun atası olan bir at genomu devralmıştı. “İlk başta bu at çok sınırlı alandaydı ve sonra aniden Avrasya’ya çok hızlı yayıldı.”

Natalie Handel. 20 Ekim 2021.

Makale: Librado, P., Khan, N., Fages, A. et al. (2021). The origins and spread of domestic horses from the Western Eurasian steppes. Nature.