Antik DNA, Aşkenaz Yahudilerinin Kökenini Anlatıyor

Antik DNA çalışması, küçük bir nüfusun günümüz Aşkenaz Yahudilerinin çoğunun ortaya çıkmasına neden olduğu ‘kurucu olayı’ ortaya koyuyor.

Bir grup bilim insanı dişler sayesinde DNA’ya ulaşarak, Almanya’nın Erfurt kentinde bir zamanlar gelişen bir Orta Çağ Aşkenaz Yahudi cemaatinin yaşamlarına baktı. Cell dergisinde paylaşılan bulgular, Erfurt Yahudi cemaatinin günümüz Aşkenaz Yahudilerinden genetik olarak daha çeşitli olduğunu gösteriyor.

Bugün Yahudilerin yaklaşık yarısı Aşkenazi olarak tanımlanıyor, yani Orta veya Doğu Avrupa’da yaşayan Yahudilerden geliyorlar. Terim ilk defa 10. yüzyılda Almanya’nın Rheinland bölgesine yerleşen farklı bir kültürel Yahudi grubunu tanımlamak için kullanıldı. Pek çok spekülasyona rağmen, ikinci milenyumdaki kökenleri ve demografik karışıklıklar hakkındaki anlayışımızda birçok boşluk bulunuyor.

(İlgili: Orta Çağ Kuyusundaki 17 Kişi, Katliam Kurbanı Çıktı)

Kudüs İbrani Üniversitesi’nden genetikçi ve ortak yazar Profesör Shai Carmi, “Bugün, ABD ve İsrail’deki Aşkenaz Yahudilerini karşılaştırırsanız, genetik olarak çok benzer, nerede yaşarlarsa yaşasınlar neredeyse aynı nüfus gibi olduklarını görürsünüz.” diyor. Ancak günümüzün genetik tekdüzeliğinin aksine, topluluğun 600 yıl önce daha çeşitli olduğu ortaya çıktı.

Orta Çağ Erfurt’undan 33 Aşkenaz Yahudisinin antik DNA’sını inceleyen ekip, topluluğun iki grup gibi görünen bir şekilde kategorize edilebileceğini keşfetti. Biri daha çok Orta Doğu popülasyonlarından bireylerle, diğeri ise muhtemelen Doğu’dan Erfurt’a göçenlerde dahil olmak üzere Avrupa popülasyonlarıyla ilişkilidir. Bulgular, ortaçağ Erfurt’ta genetik olarak farklı en az iki grup olduğunu gösteriyor. Ancak, bu genetik değişkenlik artık modern Aşkenaz Yahudilerinde mevcut değil.

Erfurt Ortaçağ Yahudi cemaati, 1349 katliamından sonra kısa bir zaman diliminde, yani 11. ve 15. yüzyıllar arasında yaşadı. Zaman zaman gelişen bir topluluktu ve Almanya’daki en büyük topluluklardan biriydi. 1454’te tüm Yahudilerin sınır dışı edilmesinin ardından şehirdeki Yahudi mezarlığının üzerine bir tahıl ambarı inşa edildi. 2013 yılında tahıl ambarı boşalınca, belediye onun otoparka dönüştürülmesine izin verdi. Bu, ek inşaat ve bir arkeolojik kurtarma kazısı gerektirdi.

Carmi, “Amacımız, antik DNA verileri aracılığıyla Aşkenazi Yahudilerinin erken dönem tarihi hakkındaki anlayışımızda bulunan boşlukları doldurmaktı.” diyor. Antik DNA verileri, tarihsel demografiyi anlamak için güçlü bir araç olsa da, Yahudi kanunu çoğu durumda ölülerin rahatsız edilmesini yasakladığından, eski Yahudi DNA verilerine ulaşmak zor. Araştırma ekibi, Almanya’daki yerel Yahudi cemaatinin onayıyla, kurtarma kazısı yapılan Erfurt’taki 14. yüzyıldan kalma bir Yahudi mezarlığında bulunan kalıntılardan kopmuş dişler topladı.

Araştırmacılar ayrıca, bugün tüm Aşkenaz Yahudilerini küçük bir nüfusun torunları yapan kurucu olayın 14. yüzyıldan önce gerçekleştiğini de keşfettiler. Örneğin, annelerimizden miras aldığımız genetik materyaller olan mitokondriyal DNA ile örneklenen Erfurt bireylerinin üçte birinin belirli bir diziyi paylaştığını keşfettiler. Bulgular, erken dönem Aşkenaz Yahudi nüfusunun oldukça küçük olduğunu ve Erfurt bireylerinin üçte birinin anne tarafından tek bir kadından geldiğini gösteriyor.

Erfurt bireylerinden en az sekizi hastalığa neden olan genetik mutasyonları taşıyorlar. Bu hastalık, günümüz Aşkenaz Yahudilerinde yaygın, fakat diğer popülasyonlarda nadir görülür ve Aşkenaz Yahudi kurucu olayının ayırt edici özelliği.

Harvard Üniversitesi’nden çalışmanın ortak yazarı, “Avrupa’daki Yahudiler sosyal olarak ayrılmış dini bir azınlıktı ve periyodik olarak zulüm gördüler.” diyor. Antisemitik şiddet 1349’da Erfurt’taki Yahudi cemaatini fiilen ortadan kaldırmış olsa da, Yahudiler beş yıl sonra geri döndüler ve Almanya’nın en büyük topluluklarından biri haline geldiler. “Çalışmamız bize bu topluluğun yapısı hakkında doğrudan fikir veriyor.” diyerek ekliyor.

Ekip, mevcut çalışmanın eski Yahudi DNA’sı çalışmaları için etik bir temel oluşturmaya yardımcı olduğuna inanıyor. Orta Çağ Aşkenaz Yahudi topluluklarının genetik olarak nasıl farklılaştığı, erken dönem Aşkenaz Yahudilerinin Sefarad Yahudileriyle akrabalığı ve modern Yahudilerin antik Yahudiye’dekilerle nasıl bir ilişkisi olduğu gibi pek çok soru cevapsız kaldı.

Bu şimdiye kadarki en büyük antik Yahudi DNA çalışması olsa da, bir mezarlık ve bir dönemle sınırlı. Yinede, Ortaçağ Aşkenaz Yahudilerinde önceden bilinmeyen genetik alt grupları tespit edilebildi. Araştırmacılar, çalışmalarının Yahudi tarihinin karmaşıklıklarını çözmeye devam etmek için antik çağlardan olanlar da dahil olmak üzere diğer alanlardan alınan örneklerin gelecekte analiz edilmesi yolunu açacağını umuyorlar.

Reich, “Bu çalışma aynı zamanda, modern ve eski DNA verilerinin ortak analizinin geçmişe nasıl ışık tutabileceğine dair bir şablon sunuyor. Bunun gibi çalışmalar, yalnızca Yahudi tarihini anlamak için değil, aynı zamanda herhangi bir nüfusun tarihini anlamak için de büyük umut vaat ediyor.” diyor.

Hebrew University of Jerusalem. 30 Kasım 2022.

Makale: Shai Carmi. (2022). Genome-wide data from medieval German Jews show that the Ashkenazi founder event pre-dated the 14th century. Cell.