Kuzeybatı Afrika’da, Fenikelilerden Çok Önce de Yerleşim Vardı

Fas’ta yapılan arkeolojik kazılar, Fenikeliler gelmeden önce bölgede 4.200 yıl öncesine ait bir yerleşim olduğunu ortaya koydu. Bu, o dönemde bölgenin ıssız olduğu düşünüldüğü için şaşırtıcı.

Arkeologlar, Kach Kouch adlı arkeolojik alanda yürüttükleri çalışmalarla, kuzeybatı Fas’ın MÖ 800 civarında bölgeye gelen Fenikelilerden çok önce yerleşime sahne olduğunu belirledi. Bulgular, “Fenikeliler gelmeden önce kuzeybatı Afrika’nın boş bir bölge olduğu” düşüncesine meydan okuyor.

Araştırmacılara göre, Fenikeliler bölgeye geldiğinde buradaki insanları tamamen yerlerinden etmediler. Aksine, yerel halk ile Fenikeliler arasında mimari bir sentez oluştu; evlerde hem Fenike hem de yerel yapı teknikleri birlikte kullanıldı.

4.200 Yıl Öncesine Uzanan İzler

Kach Kouch’taki en erken insan yaşamı izleri MÖ 2.200 ila 2.000 yılları arasına tarihleniyor. Arkeologlar üç seramik parçası, bir inek kemiği ve bir taş alete ait olabilecek yontulmuş bir taş buldular. Ancak bu dönemde burada sürekli bir yerleşim olup olmadığı kesin olarak bilinmiyor.

(İlgili: Akdeniz’deki Ticaret Ustası Fenikeliler Kimdi?)

Çalışmanın başyazarı, Barselona Üniversitesi’nden araştırmacı Hamza Benattia, bu konuda daha fazla veri gerektiğini belirtiyor.

Tunç Çağı’nda Gelişen Yerleşim

Kach Kouch’ta ikinci yerleşim evresi MÖ 1.300 civarında başladı. Bu dönemde insanlar geri dönerek bölgeyi gelişen bir yerleşim yerine dönüştürdü. Arkeologlar, “örgü ve sıva” (wattle-and-daub) adı verilen teknikle yapılmış ev kalıntılarını ortaya çıkardı. Bu teknikte ahşap bir iskelet üzerine çamur benzeri bir karışım uygulanıyor.

Yerleşimin başarısında, bölge halkının arpa, buğday, bakla ve bezelye gibi çeşitli ürünleri yetiştirmesi etkiliydi. Ayrıca sığır, koyun ve keçi gibi hayvanların yetiştirildiğini gösteren 8.000’den fazla hayvan kemiği bulundu.

Fenikelilerle Kültürel Etkileşim

MÖ 800 civarında Fenikelilerin gelişiyle birlikte yerleşimde değişimler yaşandı. Fenike seramikleri bulunmaya başladı ve evlerin mimarisi gelişti. Yerel halk, hala örgü ve sıva tekniğini kullanmaya devam ederken, artık bu evleri Fenikelilere özgü taş temeller (plinth) üzerine inşa ediyordu.

Ekip makalelerinde, bunun sahada yerel kültürle Fenikeli kültürün bir “melezleşmesi”nin yaşandığını gösterdiğini belirtiyor. Sahanın gerçekten büyüyüp büyümediği ya da Fenikelilerin buraya ne isim verdiği ise belirsiz.

Yerleşimin Sonu

Kach Kouch, MÖ 600 civarında herhangi bir şiddet izi olmadan terk edildi. Araştırmacılar, bu dönemde Kuzey Afrika kıyılarında yeni yerleşimlerin kurulduğunu ve halkın muhtemelen buralara taşındığını düşünüyor.

Aynı dönemde büyüyen Fenike yerleşimlerinden biri Tunus’taki Kartaca idi. Kartaca halkı, daha sonra Roma Cumhuriyeti ile uzun süren savaşlara girdi ve şehir MÖ 146 yılında yıkıldı. Roma Cumhuriyeti Akdeniz boyunca genişledikçe, Fenike şehir ve kasabalarını da egemenliği altına aldı.

Live Science. 8 Mart 2025.

Makale: Benattia, H., Bokbot, Y., Onrubia-Pintado, J., Benerradi, M., Bougariane, B., Bouhamidi, B., … Broodbank, C. (2025). Rethinking late prehistoric Mediterranean Africa: architecture, farming and materiality at Kach Kouch, Morocco. Antiquity, 99(404), 354–374. doi:10.15184/aqy.2025.10