Çayönü’nde 9.500 Yıllık Kırmızı Tabanlı Yapı Bulundu

Diyarbakır’ın Ergani ilçesindeki Çayönü Tepesi’nde yaklaşık 9.500 yıl öncesine tarihlenen özel nitelikli bir ‘Kamusal Yapı’ ortaya çıkarıldı.

MÖ 10.000’lerden itibaren iskân gören Çayönü Tepesi, dünya uygarlık tarihinin en kritik dönemeçlerinden birini temsil ediyor. Göçebelikten yerleşik yaşama, avcı-toplayıcılıktan üreticiliğe ve tarıma geçişin izlerini taşıyan yerleşim, aynı zamanda hayvancılık ve madenciliğin başlangıç noktalarından biri olarak kabul ediliyor.

1964 yılında başlayan ve aralıklarla günümüze kadar süren kazılar, son yıllarda yeniden yoğunlaştırıldı. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Müzecilik Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Savaş Sarıaltun başkanlığında yürütülen çalışmalarda, alanın doğu kesiminde önemli bir keşif yapıldı.

9.500 Yıllık “Kırmızı Tabanlı Yapı”

Kazılarda, yaklaşık 900 metrekarelik bir alanda yürütülen çalışmalar sonucunda, özel nitelikli kamusal bir yapıya ulaşıldı. Yapının en dikkat çekici özelliği, tabanında görülen boya ve sıva izleri.

(İlgili: Çayönü’nde Neolitik Bir Çocuğun Kafası Dağlanmış)

Yapının günümüzden 9.500 yıl önceye ait olduğunu düşündüklerini belirten Doç. Dr. Sarıaltun, “Söz konusu yapının en az iki evresi var ve yaklaşık 150–200 yıl boyunca kullanılmış olmalı. Tabanın dört defa yeniden boyandığını biliyoruz. Bu yapı Çayönü’nün diğer konut ve barınaklarından farklı olarak kamuya ait bir yapı. Bir toplantı alanı ya da ortak etkinliklerin yapıldığı bir alan olabileceği gibi, ritüel amaçlı da kullanılmış olabilir” diyor.

Boya tabanı sayesinde diğer yapılardan ayrılan bu keşif, kazı ekibince “Kırmızı Tabanlı Yapı” olarak adlandırıldı. Boyada kırmızının farklı tonlarının kullanıldığı; bölgede bulunan aşıboyası (demir cevherinden elde edilen doğal pigmentler) ya da kırmızı renkli kil malzemelerle tabanın boyanmış olabileceği düşünülüyor.

Çayönü’nün Terrazo Yapısı ile Yan Yana

Yeni keşfedilen yapı, Çayönü’nün en bilinen yapılarından biri olan ve mozaikli tabanıyla tanınan Terrazo Yapısının hemen doğusunda yer alıyor. Her iki yapının da aynı dönemde inşa edilmiş olması, bu alanın ritüel ya da kamusal işlevli merkezi bir bölge olabileceğini düşündürüyor.

Doç. Dr. Sarıaltun, yapının önemini şöyle vurguluyor: “Kırmızı Tabanlı Yapı, Çayönü’nde şu ana kadar ortaya çıkarılmış en farklı örneklerden biri. Burada evi veya haneyi gösteren herhangi bir veri yok. Boya tabanı ve kamusal işlevi nedeniyle öne çıkıyor.”

Yapının MÖ 7.600 ila 7.500 yıllarına, yani günümüzden 9.500 yıl öncesine tarihlenmesi, onu sadece mimari açıdan değil, Neolitik dönemin yaşam modellerini anlamak açısından da kritik kılıyor. Bu buluntu, insanların ortak alanlar inşa ederek sosyal hayatlarını nasıl düzenlediklerini, toplulukların bir araya gelme biçimlerini ve ritüel pratiklerini anlamamız için yeni bir pencere açıyor.