2.000 Yıllık Takılar, Elmas Uçlu Matkaplarla Üretilmiş!

Orta Asya’daki 2.000 yıllık göçebe topluluklar, takılar üretirken değerli taşları delmek için elmas uçlu matkaplar kullanıyordu.

Doğada bilinen en sert madde olan elmas, günümüzde çoğunlukla inşaat ve taş delme işlemlerinde kullanılıyor, ancak eski çağlarda da şaşırtıcı derecede yaygın biçimde kullanılmış olabilir.

Daha önceki araştırmalar, elmas matkaplarla boncuk delme işleminin, bugünkü kuzey Hindistan ve Pakistan’da gelişen ve henüz çözülememiş bir yazıya sahip olan İndus Vadisi Uygarlığı’nda, Tunç Çağı sırasında ortaya çıktığını ileri sürmüştü. Bazı araştırmacılar ise Antik Mısırlıların MÖ 3. binyılda graniti delmek için elmas kullanmış olabileceğini düşünüyor.

(İlgili: İndus Vadisi Yazısı Kullanan Harappa’da Yaşam Nasıldı?)

Uygulamanın ne kadar yayılmış olabileceğini araştırmak için, yeni bir çalışmanın yazarları, Özbekistan’daki Rabat Mezarlığı’ndan elde edilen 51 taş boncuğun iç delik yüzeyini taramalı elektron mikroskobu (SEM) ile analiz etti. MÖ 2. yüzyıldan MS 1. yüzyıla kadar kullanılan bu mezarlık, tarihi Baktriya bölgesinin bir parçasıydı ve göçebe Yüeçi (Yuezhi) kültürü tarafından kurulmuştu.

Akik, karnelyan ve garnet gibi yarı değerli taşlardan yapılan boncuklar, çeşitli takılar üzerinde bulundu ve uzun süre takıldıklarını gösteren izler taşıyordu. Bu da onların büyük olasılıkla nesilden nesile aktarıldığını düşündürüyor.

Toplamda 41 boncuk, elmas matkaplarla delinmiş olabileceğine dair izler taşıyordu. Çalışmanın yazarlarına göre, antik kuyumcular önce matkap ucunda tek bir elmas bulunan tek uçlu matkaplarla deliği açmaya başlıyor, ardından ucunda simetrik olarak yerleştirilmiş iki elmas bulunan daha dar çift elmas uçlu bir matkaba geçerek işlemi tamamlıyordu.

Benzer elmas delme işlemlerinin, Tanzanya’daki Kwa Mgogo bölgesinden çıkan boncuklarda da gözlemlendiği biliniyor, ancak bu boncuklar yüzyıllar sonra üretilmişti.

Araştırmacılar, Baktriya’daki teknikler ile İndus Vadisi’ndeki benzer boncuklarda kullanılan yöntemler arasında belirgin farklılıklar olduğunu da belirtiyor. Bu da Rabat Mezarlığı’ndaki boncukların daha önce sanıldığı gibi Hindistan ya da Pakistan’dan ithal edilmediğini, büyük olasılıkla yerel olarak üretildiğini gösteriyor.

Bu durum, 2.000 yıl önce elmas uçlu matkap kullanımının Güney ve Orta Asya genelinde yerleşmiş olduğunu gösteriyor. Ancak şu an için boncukların kesin olarak nerede üretildiği bilinmiyor; çünkü araştırmacılar henüz mezarlığın çevresinde herhangi bir matkap ya da değerli taş işleme atölyesi bulamadı.

IFL Science. 18 Mart 2025.

Makale: Guo, J., Vidale, M., Caldana, I., Wu, C., Liang, Y., & Wang, J. (2025). Study on stone beads from the Rabat cemetery in Uzbekistan. Archaeological and Anthropological Sciences, 17(4), 81.