Avrupalılar Roma Dönemine Kadar Çoğunlukla Koyu Tenliydi

Avrupa’daki açık tenli ilk bireyler Anadolu’dan gelen çiftçilerdi ve Neolitik dönemde Avrupa’ya yayılarak avcı toplayıcıların yerini aldılar.

Yeni araştırmalara göre, Avrupa’da açık ten, mavi göz ve sarı saç kombinasyonu sanıldığından çok daha geç yaygınlaştı. Demir Çağı’na kadar koyu tenin Avrupa’daki baskın özellik olduğu ve bu durumun daha önce düşünüldüğünden çok daha uzun süre devam ettiği keşfedildi.

İnsanlar Afrika’da ortaya çıktığında koyu ten, koyu saç ve koyu göz rengine sahipti. Ancak daha sonra Avrasya’nın kuzeyine doğru yayıldıkça ten renkleri açıldı. Bu değişimin sebebi olarak, açık tenin güneş ışınlarının ultraviyole radyasyonunu daha iyi emerek vücutta D vitamini üretimini artırması ve böylece güneş ışığının daha az olduğu bölgelerde evrimsel bir avantaj sağlaması gösteriliyor.

(İlgili: Işık, Ten Rengimizi, Gözlerimizi ve Saçlarımızı Nasıl Etkiledi?)

Çalışmanın yazarı Profesör Guido Barbujani, “Daha önceki verilerden açık tenin ilk olarak yaklaşık 15.000 yıl önce Kafkasya bölgesinde ortaya çıktığını biliyorduk” diyor. Barbujani, açık tenli ilk bireylerin Anadolu’dan gelen çiftçiler olduğunu ve Neolitik dönemde Avrupa’ya yayılarak avcı-toplayıcı toplulukların yerini aldığını söylüyor.

“Şu ana kadar bu sürecin tereyağının ekmeğe sürülmesi gibi düzgün bir yayılım olduğu düşünülüyordu. Yani, bir dalganın ekmeğin tamamını kaplaması gibi”

Ancak henüz hakem değerlendirmesinden geçmemiş olan yeni çalışma, bu sürecin daha karmaşık olduğunu ve “leopar deseni gibi, burada ve orada açık ve koyu tenin rastgele ortaya çıktığını” gösteriyor.

Antik DNA Ten, Saç ve Göz Renklerinin Evrimini Ortaya Koyuyor

Araştırmacılar, Avrasya’nın farklı bölgelerinde yaşamış 348 eski insanın DNA’sını analiz ederek son 45.000 yıl içinde ten, saç ve göz renklerinde meydana gelen değişiklikleri inceledi. Çalışmada, açık tenin yaygınlaşmasının sanılandan daha yavaş gerçekleştiği ve Kalkolitik ve Demir Çağları’na kadar bireylerin yarısının hâlâ koyu veya orta koyu ten rengine sahip olduğu belirlendi.

Barbujani, “Koyu tenin Avrupa’da beklenenden daha uzun süre devam ettiğine dair bazı kanıtlarımız vardı” diyor. Örneğin, yaklaşık 10.000 yıl önce yaşamış olan ünlü Cheddar Adam’ın koyu tenli ve mavi gözlü olduğu biliniyor. “Ancak koyu tenin Demir Çağı’na kadar devam ettiğini bilmiyorduk” diye ekliyor. “Demir Çağı, Roma’nın efsanevi kuruluşu ve Troya Savaşı’nın gerçekleştiği dönemdi.”

Araştırmaya göre, Paleolitik dönemde (yaklaşık 45.000 ila 13.000 yıl önce) koyu ten, Avrasya’da neredeyse her yerdeydi. Ancak ardından gelen Mezolitik dönemde (yaklaşık 13.000 ila 10.000 yıl önce), Kuzey Avrupa, Fransa ve Sırbistan’da mavi gözlerin zirveye ulaştığı tespit edildi.

Bu dönemde, bilinen ilk açık ten, sarı saç ve mavi göz kombinasyonu, İsveç’te 12.000 yıl önce yaşamış bir avcı-toplayıcının genomunda tespit edildi.

Neolitik dönemde (yaklaşık 10.000 ila 4.000 yıl önce), Avrasya’nın büyük bir kısmında hâlâ koyu ten yaygındı. Ancak Kuzey Avrupa’da az sayıda açık tenli birey tespit edildi. Tunç Çağı’nda ise İngiltere, Macaristan, Estonya ve Çekya’dan dört bireyin hem açık tenli, hem sarı saçlı hem de mavi gözlü olduğu belirlendi.

Son olarak, araştırmacılar, Demir Çağı’nda (yaklaşık 3.000 ila 1.700 yıl önce) Avrupa ve Batı Asya’nın farklı bölgelerinde koyu, orta ve açık ten renklerinin karışık bir şekilde görüldüğünü tespit etti.

Koyu Tenin Uzun Süre Devam Etmesinin Nedeni Beslenme Olabilir

Araştırmacılar, koyu tenin Avrupa’da beklenenden daha uzun süre devam etmesinin nedenini açıklamaya çalıştı. Barbujani, “Açık ten, UV ışınlarını daha iyi emdiği için düşük güneş ışığı olan bölgelerde D vitamini üretimi açısından avantaj sağlıyordu. Ancak eğer diyetiniz balık gibi D vitamini açısından zengin besinlere dayanıyorsa, fazla güneş ışığına ihtiyaç duymazsınız” diyor.

Bu nedenle, koyu tenli bireyler eğer doğru beslenme düzenine sahiplerse, Avrupa’nın ikliminde gayet iyi bir şekilde hayatta kalabiliyorlardı.

Bu araştırma, açık tenin sanıldığından çok daha geç yaygınlaştığını ve Antik Avrupa’nın düşündüğümüzden daha çeşitli ten renklerine sahip olduğunu gösteriyor.

IFL Science. 6 Mart 2025.

Makale: Perretti, S. et al. 2025. Inference of human pigmentation from ancient DNA by genotype likelihood. BioRxiv