1500 Antik Genom, Avrupa’daki Gizli Göç Dalgalarını Gösterdi

Antik DNA’dan soy geçmişini daha hassas analiz eden yeni bir yöntemle, daha önce bilinmeyen üç büyük göç dalgası tespit edildi.

Araştırmacılar, antik DNA’dan geçmişini daha hassas bir şekilde analiz etmeye olanak tanıyan yeni bir yöntem geliştirdi ve bu sayede daha önce bilinmeyen göç dalgalarını tespit etti.

Yeni bir teknik kullanarak insan genomlarını analiz eden araştırmacılar, erken Avrupa’da üç büyük göç dalgası belirledi. Yapılan analiz, İskandinavya’nın, ilk binyıl boyunca insanların kuzeye doğru ilerleyip farklı bölgelere yayılmasında önemli bir merkez olduğunu ortaya koydu.

Ocak ayında Nature dergisinde yayımlanan bu çalışmada, araştırmacılar antik DNA’yı anlama konusunda yepyeni bir yaklaşımı ayrıntılarıyla anlattılar. “Zamana göre katmanlandırılmış köken analizi” olarak adlandırdıkları ve Twigstats adlı istatistiksel tekniği kullanan yöntemi, daha önce yayımlanmış 1500’den fazla genom üzerinde uyguladılar. Bu teknik sayesinde ekip, daha önce diğer analiz teknikleriyle tespit edilemeyen göç dalgalarını ve soy bilgilerini gün yüzüne çıkarabildi.

Twigstats analizine göre, bu üç büyük göç dalgası tüm kıtayı kapsıyordu. İlk olarak, MS 1 ile 500 yılları arasında Güney İskandinavya ve Kuzey Avrupa’dan gelen nüfusun Roma İmparatorluğu’nun geri kalanına önemli ölçüde yayıldığı belirlendi. Ardından, Doğu ve Orta Avrupa’dan İskandinavya’ya doğru gerçekleşen ve MS 800 civarında sona eren ikinci bir göç dalgasını tespit ettiler. Son olarak, MS 800 sonrası Viking Çağı’nda, yeniden İskandinavya’dan büyük bir yayılma hareketi belirlendi.

Yöntem, sadece popülasyonları değil, bireyleri de inceleyebiliyor

Araştırma ekibi, yöntemin sadece tüm popülasyonlarda değil, bireysel düzeyde de bilinmeyen soy geçmişini tespit edebileceğini belirtiyor.

Çalışmadaki genomlardan biri, İngiltere’nin York kentindeki bir “gladyatör” mezarlığına gömülmüş ve kesik başı dizlerinin arasına yerleştirilmiş, Roma dönemine ait bir adamdan elde edildi. Önceki araştırmalar, bu kişinin genetik olarak modern Hollandalılarla Anglosaksonlar kadar benzerlik taşıdığını öne sürüyordu. Yeni yöntem, adamın genetik mirasının yaklaşık dörtte birinin İskandinavya ile ilişkili bir kökene sahip olduğunu ortaya koyarak bu öneriyi doğruladı.

Araştırmacılara göre, bu bulgu, İskandinav kökenli insanların Britanya’da 5. yüzyıldan önce de var olduğunu kanıtlıyor.

“Twigstats” tekniği

Twigstats tekniği, bir soyağacının “dalları” üzerinde paylaşılan genetik mutasyonları istatistiksel olarak modellemesiyle yenilikçi bir yöntem. Analize zaman dilimi faktörünü dahil ederek, eski bir bireyin atalarını önceki yöntemlere kıyasla daha spesifik ve kesin bir şekilde belirlemek mümkün hale geliyor.

Çalışmanın ortak yazarı ve Londra’daki Francis Crick Enstitüsü Antik Genom Laboratuvarı’nın grup lideri Pontus Skoglund, “Hedefimiz, genetik tarihin daha ince ayrıntılarını ortaya çıkarabilecek, daha keskin bir analiz yöntemi geliştirmekti,” diye belirtiyor.

Araştırmacılar, bu yeni yöntemi erken Orta Çağ Avrupası’nın tarihine dair sorulara yanıt bulmak için yüzlerce genom üzerinde uyguladı. Özellikle, 5. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden önce, imparatorluk sınırlarının hemen dışında yaşayan halklar hakkında daha fazla bilgi edinmek istediler, çünkü bu gruplar hakkında tarihsel olarak çok az şey biliniyor.

Yeni yöntem, ilk binyıldaki göç dalgalarının sebeplerini aydınlatıyor

Araştırmacılar, antik genomları analiz etmek için geliştirdikleri yeni yöntem sayesinde ilk binyıldaki göç hareketlerine dair önemli bilgilere ulaştı. Bulgular, erken dönemdeki göçlerin, Kuzey Avrupalıların Roma İmparatorluğu’nun zenginliğinden etkilenerek güneye yönelmesiyle tetiklenmiş olabileceğini gösteriyor. Daha sonraki göçler ise Orta Avrupa’dan Kuzey Avrupa’ya doğru yayılmıştı.

Çalışmanın baş yazarı ve Japonya’daki ulusal bilimsel araştırma enstitüsü RIKEN’de grup lideri olan Leo Speidel, “Twigstats, daha önce göremediğimiz şeyleri görmemizi sağlıyor. Bu üç büyük göç dalgası gibi olayları artık çok daha net şekilde takip edebiliyoruz. Yeni yöntemimiz, dünyanın farklı bölgelerindeki popülasyonlara da uygulanabilir ve umuyoruz ki insanlık tarihine dair eksik parçaların daha fazlasını ortaya çıkarabilir,” diye belirtiyor.

Live Science. 4 Ocak 2025.

Makale: Speidel, L., Silva, M., Booth, T. et al. (2025). High-resolution genomic history of early medieval Europe. Nature 637, 118–126.