Kayalara Oyulmuş Bu Çukurlarda Mancala Oynanmış Olabilir

Kenya’da kayalara oyulmuş küçük delikler, 5.000 yıl önce çobanlar tarafından mancala oynamak için kullanılmış olabilir.

Yale Üniversitesi arkeoloğu Veronica Waweru geçen yaz Kenya’da yürüttüğü bir saha çalışması sırasında yerel halktan bir ihbar aldı.  İhbara göre turistler Lewa Vahşi Yaşam Koruma Alanı içindeki bir bölgeden eski el baltaları çıkarıyorlardı. Endişelenen Waweru, koruma alanıyla temasa geçti ve bir keşif turu düzenledi.

Waweru’nun tur rehberi, koruma alanı içinde bir mezar kompleksi de dahil olmak üzere birçok eski alan keşfetmiş olan yerel bir uzmandı. Yale’den yapılan açıklamaya göre, Waweru taş el baltalarının bulunduğu alana götürüldü ve “zemini kaplayan el baltalarından oluşan bir alan ile karşılaştı.’’

Baltalar ile ilgili iddialar asılsız çıkmıştı fakat bu ziyaret sırasında başka bir alan Waweru’nun oldukça dikkatini çekti: yakındaki bir kaya çıkıntısına oyulmuş sıra sıra sığ çukurlar. Waweru, bu karşılaştığı çukurların eski zamanlara ait iki oyunculu strateji oyunu ailesine ait olan mancala için kullanılan oyun panosu olduğunu düşünüyor.

(İlgili: Antik Dönemden 16 Farklı Zar ve Masa Oyunu)

Waweru açıklamasında “Burası eski bir atari salonu gibi oyun panolarıyla dolu bir vadi. Bazı oyun panolarının aşınması göz önüne alındığında, insanların çok uzun zaman önce bu oyunları orada oynadığına inanıyorum.”diyor.

Mancala, hepsi benzer bir düzenekle oynanan bir oyun ailesidir. Oyuncular boncuk ya da tohum gibi jetonları sığ deliklerden oluşan sıralar boyunca hareket ettirirler. (“Mancala” ismi Arapça “hareket ettirmek” anlamına gelen naqala kelimesinden gelir). Bu oyunlar binlerce yıllık geçmişe sahip. Öyle ki, Meilan Solly 2020 yılında bu oyun ile ilgili olarak verdiği demeçte; “Afrika, Orta Doğu ve güney Asya’daki arkeolojik sitelerde mancala benzeri çukur sıralarına örnekler bulunur. Günümüzde, mancala hala dünyanın dört bir yanında oynanmakta.” diyor.

Bu eski oyuna ev sahipliği yapmış olabilecek alan hakkındaki belirsizlikler ise hala devam ediyor. Koruma alanında bulunan çukurlar ile ilgili yapılan açıklamada: Erozyon bazı çukurları küçültmüş olsa da diğerleri “bir avuç taşı rahatça tutabilecek kadar derindi” deniyor. Waweru, çukurların farklı aşamalarda inşa edilmiş olabileceğini ve en çok hasarı eski çukurların almış olabileceğini düşünüyor.

Yine de çukurların yaşı bir gizem olarak kalıyor. Oyun panolarını tam olarak tarihlendirmek zor çünkü oyuldukları kaya yaklaşık 400 milyon yaşında.

Peki bu oyun panolarını kim kullandı? Yanıtı bulmamız için bunların bulunduğu konum bir ipucu verebilir: Açıklamaya göre, Afrika’nın Büyük Rift Vadisi’nin doğu tarafında, ekvatorun yakınında yer alan bu alan, dağlık arazilerle çevrili alçak bir havzada yer alıyor. Çevredeki yükseklikten ise bölgeye düzenli olarak su akışı sağlanıyor. Waweru, çoban toplumların 5.000 yıl öncesine kadar bölgede ikamet etmiş olabileceğini ve havzanın suyunun “çok erken insan atalarını” çekmiş olabileceğini düşünüyor. Waweru, “Havza zaman içinde defalarca iskan edildi. Son 10.000 yılda insanlar orada mancala oynamış olabilir” diyor.

Oyun panoları hakkındaki bilgiler hala kesin değil. Ancak koruma alanının yakınlarındaki mezar alanı da oyun panolarının bağlam içine oturtulmasına yardımcı olabilir. Komplekste 19 taş tepeciği (bir mezarı işaret eden taş yığınları) bulunuyor; bunlar havza sakinlerinin kimlikleri ve yaşlarına ilişkin DNA kanıtları içerebilir.

Waweru ve ekibi, bir zamanlar mancala çukurlarını kullanmış olabilecek gruplar hakkında daha fazla bilgi edinmek için bölgede çalışmaya devam etmeyi umuyor.

“Bölgedeki modern insanlar çobanlık yaparken mancala gibi oyunlar oynama eğilimindeler. Muhtemelen burada bunu yapıyorlardı. Günümüzde insanlar eski yaşama kaba ve pis olarak bakma eğiliminde. Ama belki de o zamanlar hayat sadece hayatta kalmaktan ibaret değildi.”

Smithsonian Magazine. 7 Şubat 2024.