Neandertaller Ölülerini Gerçekten Çiçeklerle mi Gömdü?

Arılar, iskelet yakınındaki polenlerin kaynağı olabilir, ancak kanıtlar hâlâ cesetlerin özenle gömüldüğünü gösteriyor.

Kısmi cenin pozisyonunda gömülen ve çiçek polenleriyle çevrelenen Şanidar 4’ün (1960 yılında bulunan bir Neandertal iskeleti) keşfi, eski kuzenlerimizin yeniden değerlendirilmesine yol açtı.

Şanidar’daki çiçekli mezar, bilindiği gibi, Neandertallerin dağlarda mezar çiçekleri arayacak kadar ölülerine oldukça değer veren empatik varlıklar olduğu resmini çiziyordu. Yeni kanıtlar bu yorumun yanlış olabileceğini gösteriyor; ancak Neandertaller yine de etkili cenaze törenleri gerçekleştirmiş olabilir.

Neandertallerin 45.000 yıl önce yok olduğu tahmin ediliyor ve onlardan geriye çok az fiziksel kalıntı günümüze ulaştı. Ancak 1950’lerin sonu ve 60’ların başında Ralph Solecki adlı bir arkeolog, Zagros dağlarındaki Shanidar mağarasında erkek, kadın ve çocuklardan oluşan 10 Neandertal iskeleti keşfetti. Erkeklerden biri olan Şanidar 4’ün çevresinde, çiçeklerden elde edilen polen keseleri (anterler) olduğu varsayılan eski polen yığınları vardı ve bu durum, Solecki’nin “çiçeklerle gömme” hipotezini ortaya atmasını sağladı.

(İlgili: Şanidar Mağarası’nda Yeni Neandertal Bireyler Bulundu)

Bu bulguların kendisine çevresel arkeoloji alanında kariyer yapma konusunda ilham verdiğini belirten Liverpool John Moores Üniversitesi’nden Profesör Chris Hunt, “Kanıtlar daha sonra sorgulanmış olsa da, hikaye hâlâ çoğu arkeoloji ders kitabında bulunacak kadar muhteşem.” diyor.

Ancak Solecki’nin Şanidar 4 kalıntılarını keşfettiği yerin yakınında yapılan son kazılar, bu hipotezin yeniden düşünülmesine yol açıyor.

Hunt ve meslektaşları, Şanidar 4’ün bulunduğu yerin hemen bitişiğinde ve biraz altında, Shanidar Z olarak bilinen iki Neandertal iskeletinin yanı sıra bu kalıntıların yaklaşık 15 cm altında başka kemikler ve dişler daha tespit etti.

Üç bireye ait kalıntılar, büyük bir kayanın hemen bitişiğinde, ara sıra suyun aktığı, oluk benzeri bir yapıya yerleştirilmiş gibi görünüyor. İskeletlerin bulunduğu seviyeler, onların buraya farklı zamanlarda, muhtemelen birkaç on ila yüzlerce yıllık bir süre boyunca yerleştirildiklerini gösteriyor.

Shanidar 4 ve Z, sanki mağaradan dışarı bakıyorlarmış gibi kabaca aynı konumda yerleştirilmiş gibi görünüyor ve üçüncü Neandertal’in kalıntıları, gömülme pozisyonundan emin olamayacak kadar seyrek. Ancak onun da başı benzer şekilde doğuya bakıyor gibi görünüyor.

Hunt, “Açıkça ortaya çıkan şey, Neandertallerin en az üç kez gelip bu vadinin yanındaki çökeltilerde kamp kurdukları ve buraya bir ceset yerleştirdikleri.” diyor.

“Buradan bir gelenek yorumu yapmak çok zor olsa da bu, ölülerin benzer şekilde gömülmesi geleneğine benziyor ve belli ki özenle yapılıyor çünkü iskeletlerden ikisi bütün halde.”

Ekip aynı zamanda orijinal polen tanımlamalarını da yeniden inceledi ve kümelerin birden fazla çiçek türünden polen içerdiğini, bu bitkilerin hepsinin yılın aynı zamanında çiçek açmadığını tespit etti; bu da cenaze çiçekleri fikrini şüpheye düşürdü. Ekip, polen kümelerinin en muhtemel kaynağının yuva yapan arılar olduğunu ve bunun kanıtlarının yakınlarda bulunduğunu öne sürüyor.

Hunt ayrıca çiçeklerden biri olan sarı yıldız deve dikeninin 2 cm uzunluğunda keskin dikenlerle çevrili olduğunu belirtiyor. Tıbbi nedenlerden dolayı toplanmış olabilecek olsa da, cenaze çiçekleri olarak seçilmelerinin modern empati kavramlarıyla bağdaşmasının zor olacağını söylüyor.

Ancak ekip aynı zamanda cesetleri çevreleyen, ağaç poleni kümeleri içeren odunsu parçalar da tespit etti. Bu durum, cesetlerin onları korumak için dallarla kaplandığına dair olası bir kanıttı.

Araştırması Journal of Archaeological Science’da yayımlanan Hunt, “Çiçeklerle gömme hikâyesini çok güzel bir hikâye olduğu için yıkmış olmamız çok üzücü ama burada başka bir şey daha var ki bence birçok açıdan en az bunlar kadar dikkate değer.” diyor.

Hunt, bulguların bir arada ele alındığında geleneklerin nesiller boyunca aktarıldığını gösterdiğine ve Neandertallerin hikayelerin ve sembolik fikirlerin eylemlerini yönlendirdiği bir dünyada yaşamış olabileceğine inanıyor.

Durham Üniversitesi’nde Neandertal davranışları konusunda uzman olan Prof Paul Pettitt, “Hunt’ın çalışması, sözde çiçek cenazesinin böyle bir şey olmadığına dair uzun süredir devam eden şüpheleri gideriyor: Arıların polen yığınları biriktirdiği yönündeki şüphesine ek olarak, mağaranın çökeltilerinde oyuk kemirgenlerin bol miktarda bulunması, ikinci bir olası suçluyu da akla getiriyor.” diyor.

“Polen için yapılan orijinal örnekleme hiçbir şekilde kapsamlı değildi, dolayısıyla çiçeklerle gömme efsanesi hiçbir zaman sağlam kanıtlara dayanmamıştı. Bunlar, 1960’ların sosyal geçmişi ve Neandertalleri insanileştirme arzusu hakkında daha çok şey söylüyor. Bununla birlikte, onlar başka açılardan da insan olarak eşitlerimizdi ve bazı zamanlarda açıkça ölülerinin bazılarını gömdüler.”

The Guardian. 28 Ağustos 2023.

Makale: Hunt, C. O., Pomeroy, E., Reynolds, T., Tilby, E., & Barker, G. (2023). Shanidar et ses fleurs? Reflections on the palynology of the Neanderthal ‘Flower Burial’hypothesis. Journal of Archaeological Science.