İlteriş Kağan’ın Anıtında Eski Türk Yazısı Bulundu

Moğolistan’da keşfedilen İlteriş Kutluğ Kağan’ın anıt kompleksine dair detaylar açıklandı: 12 satırlık eski Türk yazısı var. “Tanrı”, “Türk”, “Kutluk”, “Tümen”

Uluslararası Türk Akademisi ve Moğol Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü tarafından Arkhangai bölgesi Nomgon Ovası’nda ortaklaşa yürütülen bilimsel arkeolojik kazı sonucunda, İlteriş Kağan’a adanmış kompleks keşfedildi.

(İlgili: Moğolistan’da İlteriş Kağan’ın Anıtı ve Yazıtı Bulundu)

Bulgular hakkında bugün Uluslararası Türk Akademisi ve Moğol Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü tarafından ortaklaşa yürütülen bilimsel arkeolojik keşif gezisinin sonuçlarına ilişkin Ulan Batur’da yapılan basın toplantısında Türk Akademisi Başkanı Darhan Kıdırali bilgi verdi.

Birçok heykel barındıran büyük bir kompleks

Kompleksin toplam alanı 49 x 41.5 metre. Batıdan doğuya doğru oval bir biçimde yer alan kompleksin etrafına hendek kazılmış ve buradan toprak yığılarak bir kale inşa edilmiş.

Kompleksin batı tarafında, alanın ortasına delikli taştan bir küp (sunak), taştan insan figürleri, iki yavrusu olan aslan heykeli ve iki koyun heykeli bulunuyor. Kompleksin kapısından doğuya doğru 51 adet balbal taşı yan yana sırayla yerleştirilmiş. Bunların arasında beş balbal taşından Aşina ailesine ait “dağ keçisi” sembolü tespit edildi.

12 satırlık Türk yazısı var

Ayrıca kompleks içinde bir ibadet yerinin olduğunu kanıtlayan tuğla kalıntıları ve patika üzerine serilen kil kaplama bulundu.

İbadet yerinin önünde yazıtın üst kısmı ve kaplumbağa şeklindeki temeli keşfedildi. Bulunan değerli eserin iki yüzünde 12 satırlık eski Türk yazısı, üçüncü yüzünde ise eski Soğd yazısı bulunuyor. Keşfe katılan bilim insanları, anıtın metninden “Tanrı”, “Türk”, “Kutluk”, “Tümen” gibi bir dizi kelime tespit etti. Anıt metninden elde edilen bilgilere dayanarak, Nomgon kompleksinin Göktürk Kağanlığını yeniden canlandıran Kültegin ve Bilge Kağan’ın babası İlteriş Kutluk Kağan’a ithaf edildiği sonucuna varıldı. Ayrıca bu kompleks, “Türk” adının ilk kez geçtiği Göktürk döneminin en eski yazılı anıtı olarak kabul ediliyor.

Vücudu ejderha şeklinde iki kurt başı var

Genel olarak Nomgon kompleksi, tüm özellikleriyle Bilge Kağan ve Kültegin komplekslerine benziyor. Nomgon yazılı anıtın üst tarafında, vücudu ejderha şeklinde iki kurt başı kazınmış. Taspar Kağan, Bilge, Kültegin ve diğer anıtların tepesine de bu tür Kağanlık simgeleri olan ejderha biçimli, kurt başlı bir şeklin çizildiği biliniyor. Nomgon anıtının, Orhun anıtları gibi Göktürk devleti için önemli bir anıt olduğu anlaşılıyor.

Bulgulara dair bilimsel kitap hazırlanacak

Akademi, Nomgon kazıları sonuçları ile ilgili bilimsel kitap hazırlayacak ve tanıtımını Türk devletlerinin başkentlerinde yapacak. Moğolistan’daki Göktürk dönemine ait anıtların kazıları gelecekte de devam edecek.

Çalışmalar 2019 yılından beri sürüyor

Nomgon ovasındaki kazı çalışmaları 2019 yılında başladı. Ancak Covid-19 pandemisi nedeniyle iki yıl ara verilen “Nomgon” ortak kazı çalışmaları, Temmuz 2022’de yeniden başladı.

“Nomgon-2022” ortak kazı çalışmalarında Uluslararası Türk Akademisi çalışma grubunda Darhan Kıdırali, Napil Bazylkhan, Nurbolat Bogenbayev yer alırken, Moğol Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü Arkeolojik Araştırma Merkezi direktörü Damdinsurengin Tseveendorzh (1949-2022), danışman arkeolog olarak katıldı. Ayrıca Moğol Bilimler Akademisi Tarih ve Arkeoloji Enstitüsü Ortaçağ Arkeolojik Araştırma Merkezi grubunda başkan Porf. Dr. Altangerelyn Enkhtor, arkeologlar Tserenkhandyn Buyankhishig, Gonchigyin Batbold ve Narantuyagyin Tsengel, Munkhsaikhany Uuganbayar yer aldı.

Bundan önce Türk Akademisi Moğolistan’daki Shiveet-ulan anıtında arkeolojik kazılar yapmıştı. 2016 yılında adı geçen vadiye özel bir arkeolojik sefer düzenlendi. Kutluk Kağan döneminde inşa edilen tören kompleksinde Türk boyları damgaları ve çeşitli eserler bulundu ve tarihleri belirlendi. Bu çalışmaların devamı olarak 2019 yılında başlayan Nomgon kazı çalışmaları sonucunda Kutluk Kağan’ın kendisine adanmış bir kompleks bulundu.