Vikingler Grönland’ı Neden Terk Etti?

985’te Grönland’ın güneyinde başarılı yerleşimler kuran İskandinavlar, 15. yüzyılın başlarında bu yerleşimleri neden terk etti?

450 yıldan fazla bir süre boyunca, İskandinavya’dan gelen yerleşimciler güney Grönland’da yaşadılar. Sonra ortadan kayboldular. 14. yüzyılda gizemli bir şekilde ortadan kaybolmaları, düşen sıcaklıklardan ve kötü arazi yönetiminden, veba ve korsan baskınlarına kadar her şeyle bağlantılıydı. Şimdi ise araştırmacılar, yerleşimcilerin kaderini belirlemiş olabilecek ek bir faktör keşfettiler: kuraklık.

Vikingler baskın düzenledi, ticaret yaptı ve sonunda İzlanda da dahil olmak üzere kuzeybatı Avrupa’da İskandinav yerleşimleri kurdu. İzlanda efsanesine göre, Kızıl Erik adlı bir kaşif, daha sonra MS 985 civarında batıya gitti ve güney Grönland’da iki yerleşim kurdu. En parlak döneminde, yaklaşık 3000 İskandinav çiftçi adada sığır, koyun ve keçi yetiştiriyordu.

(İlgili: Aşırı Avlanma, İskandinav Grönland’ın Çöküşüne Neden Olmuş)

Yeni çalışmada, Amherst Massachusetts Üniversitesi’nde paleoiklimbilimci olan Boyang Zhao ve meslektaşları, güney Grönland’daki bir gölün dibindeki çamuru, MS 985 ile 1450 yılları arasında, İskandinav yerleşimcilerinin orada geçirdikleri süre boyunca yaşadıkları iklim hakkında ipuçları için analiz ettiler. Göl, bir zamanlar İskandinav evleri ve inek ahırları olan bir grup taş kalıntının yakınında, iki yerleşim yerinden (Doğu Yerleşimi) birinde yer alıyordu.

Geçen yıl ekip, sıcaklığa tepki olarak göldeki bakterilerin değişen biyokimyasını gösterdi. Yeni çalışma için, radyokarbonla tarihlendirdikleri göl yatağındaki çamur katmanlarından uzun süredir ölü olan mikrop kalıntılarını çıkardılar. Bakteri kimyasındaki zaman içindeki değişiklikleri izleyerek geçmiş sıcaklıkları yeniden yapılandırdılar.

İskandinav iskanı döneminde sıcaklık dalgalanmalarına rağmen, araştırmacılar uzun vadeli bir soğuma eğilimi bulamadılar. Düşen sıcaklıkların çiftlik hayvanlarını beslemeyi zorlaştırdığı ve yerleşimin yok olmasına katkıda bulunduğuna dair yaygın kanaati göz önünde bulunduran Zhao, “Bu sıcaklık kayıtlarını gördüğümde oldukça şaşırdım.” diyor.

Su mevcudiyeti ile ilgili veriler farklı bir hikaye gösterdi. Bu özelliği incelemek için ekip, göl çamuruna gömülü bitki kalıntılarındaki hidrojen izotoplarına baktı. Bitkiler kuru havalarda buharlaşma yoluyla su kaybettiklerinde, yaprakları ağır bir hidrojen izotopu olan döteryum açısından zenginleşir.

Araştırmacılar, göl çamurundaki tabakalardan kalan yaprak kalıntılarının döteryum içeriğini ölçerek, güney Grönland’ın ikliminin İskandinav döneminde giderek daha kuru hale geldiğini buldular. Zhao, kuraklıkların daha yaygın olmasıyla, İskandinavların uzun ve soğuk kışlar boyunca hayvanlarının açlıktan ölmesini engelleyecek kadar ot yetiştiremeyeceklerini söylüyor.

Hunter College’da arkeolog olan Thomas McGovern, İskandinav halkının kuraklıkla uğraşmak zorunda kalmasının kesinlikle inandırıcı olduğunu söylüyor. İskandinav çiftliklerindeki kazılar, suyu yönlendirmek ve geniş bir alana yaymak için sulama kanallarının kanıtlarını ortaya çıkardı.

Tarlada yerel halkla konuşan Zhao, Grönland’daki modern çiftçilerin de su kıtlığıyla uğraştığını söylüyor. “Onlara sordum: Bugün sizin için en önemli zorluk nedir? Yazın yeterince yağmur yağmazlarsa hayvanlarını besleyecek kadar ot bulamadıklarını söylediler.”

Son yıllarda Grönland’ı birkaç şiddetli kuraklık vurdu. Zhao’nun ekibinin incelediği göle yakın Grönland, Narsaq yakınlarında çiftlik yapan Elna Jensen, “2015 civarında hava çok kuruydu – Haziran’da yağmur yağdı ve ardından bir sonraki Ağustos’ta geldi” diyor.

Ancak Grönland Ulusal Müze ve Arşivleri müdür yardımcısı Christian Madsen, İskandinav ve modern çiftçiliğin farklı olduğu konusunda uyarıyor. Örneğin, birçok modern çiftçi, üretkenliği artırmak için topraklarını kurutup gübreledi, ancak bu, araziyi kuraklığın etkilerine karşı daha savunmasız hale getiriyor.

McGovern, İskandinav yerleşimcilerin Grönland’daki değişen çevreye uyum sağlamaya çalıştığını takdir etmenin de önemli olduğunu söylüyor. Arkeolojik kanıtlar, çiftçilik zorlaştıkça fok eti de dahil olmak üzere daha fazla deniz ürünü tüketmeye başladıklarını gösteriyor.

Yine de ortadan kayboldular ve McGovern, sosyal faktörlerin de önemli bir rol oynamış olabileceğini savunuyor. İskandinavlar, Avrupa pazarında satmak için dişleri için deniz aygırı avladıkları Grönland’ın kuzeybatısındaki sulara uzun ve tehlikeli yolculuklar yaptılar. Dişler, yerel seçkinler için bir zenginlik ve güç kaynağıydı, ancak koşullar kötüleştikçe çalışan nüfusun bir kısmını gıda üretiminden uzaklaştırarak, deniz aygırı avcılığı yerleşimin yok olmasına yardımcı olmuş olabilir.

Science. 23 Mart 2022.

Makale: Zhao, B., Castañeda, I. S., Salacup, J. M., Thomas, E. K., Daniels, W. C., Schneider, T., … & Bradley, R. S. (2022). Prolonged drying trend coincident with the demise of Norse settlement in southern Greenland. Science Advances, 8(12), eabm4346.