Askeri Teknolojilerin İcadına Sebep Olan Şey Neydi?

Zengin bir tarihsel veri kümesine uygulanan yeni araştırma, insanlık tarihinde silahların, zırhların ve tahkimatların evrimine ışık tutuyor.

Viyana Karmaşıklık Bilimi Merkezi’nden (CSH) Peter Turchin ile disiplinlerarası bir araştırma ekibi; savaş makinelerinin tarihsel evrimini neyin tetiklediğini açıklamaya çalışan teorileri inceledi. PLOS ONE dergisinde yayımlanan araştırma, askeri teknolojinin evrimini etkileyen kuvvetli etmenler arasında dünya nüfusu, coğrafi bölgeler arası bağlantı ve demir işçiliği ya da at biniciliği gibi önemli teknolojilerin yer aldığını gösteriyor. İlginç bir şekilde, devletlerin nüfusu, toprak genişliği ve yönetim sisteminin karmaşıklığı, savaş aletlerinin gelişiminde sanıldığı kadar önemli bir rol oynamamışa benziyor.

Tarihi Sorulara Modern Cevaplar

“Bu araştırmada iki şeyi amaçladık.” diye belirtiyor Turchin. “İlk olarak, endüstri-öncesi toplumlarda askeri teknolojinin ne zaman ve nerede gelişmeye başladığını anlamak; ikinci olaraksa belli başlı kilit teknolojilerin neden sadece belli bölgelerde ortaya çıktığını öğrenmek istedik.”

(Hititlerin Hızlı Savaş Arabaları, Kudretli Mısır’ı Tehdit Etmişti)

Söz konusu araştırmada Seshat: Küresel Tarih Veri Bankası’ndan faydalanıldı. Seshat, tarihi ve arkeolojik verilerin bulunduğu büyük ve giderek genişleyen bir veri koleksiyonu olup, insanlık tarihinin 10.000 yılına yayılmış 500 toplumla ilgili 200.000’den fazla girdiyi içinde barındırıyor.

Veri bankasını hayata geçiren ve genişlemesine katkıda bulunan Turchin, “Seshat, kültürel evrim araştırmaları için altın değerinde bir kaynak.” diye söylüyor. Turchin, söz konusu veri bankasının hayata geçirilmesi için antropologlar, tarihçiler, arkeologlar, matematikçiler, bilgisayar bilimciler ve evrim bilimcilerden oluşan bir ekiple çalıştı. Ekip, Seshat’taki verileri, matematik modelleme ve istatistik analizin inovatif nicel yöntemlerine başvurarak elde etti.

Dizginlerle Kurulan Mega İmparatorluklar

Araştırmanın veri analizlerini yapan Turchin, “Bazı askeri icatların kültürel ve sosyal evrim üzerinde çığ gibi büyüyen etkileri olmuştu.” diye açıklıyor.

“Örneğin, gem ve dizginin keşfi atları kontrol etmeyi kolaylaştırdı; bu da silahların, atlı okçu ve şövalye ekipmanlarının gelişimine yol açtı; böylece daha iyi tahkimatlara ihtiyaç doğdu. Araştırmamıza göre, bu askeri teknolojiler; mega imparatorlukların yükselişine ya da Hristiyanlık, Budizm ve İslam gibi dünya dinlerinin ilk binyılda ortaya çıkmasına sebep olan en önemli etmenlerdi.”

Turchin ve diğer araştırmacılar; bir mega imparatorluğu, on milyonlarca yerleşimciden oluşup milyonlarca kilometre kareye yayılan bir yapı olarak tanımlıyor. Bu imparatorluklar; gelişen ve giderek daha tehlikeli bir hale gelen teknolojinin ortaya çıkardığı sosyal karmaşıklık sürecinin bir parçası olarak Avrupa ve Asya’nın farklı yerlerinde ortaya çıkmaya başladılar.

Bilim insanları ayrıca tarımsal üretimin de önemli olduğuna dair işaretlere rastladılar. Seshat veri koleksiyonunu yöneten ve organize eden Dan Hoyer, “Yeni savaş teknolojilerinin gelişiminde yiyecek üretim seviyesi etkili olmuş olabilir.” diye belirtiyor. “Tarımın askeri teknolojinin evrimindeki rolünü daha detaylı keşfetmek araştırma için ilgi çekici bir ileri aşama olabilir.” diye ekliyor Hoyer.

Geçmişe Bakıp Geleceği Okumak

Seshat, sosyal evrim teorilerinde sebep ve sonucu ayırmak için geliştirildi. Turchin, “Bu araştırmada elde ettiğimiz veriler ve geliştirdiğimiz yöntemler, arkeolojiden tarihe, tarihten sosyal bilimlere farklı alanlardan birtakım sorulara, teorilere ve tartışmalara yeni bir bakış açısı ile bakmamızı sağlıyor.” diye söylüyor. Dahası, bunun gibi araştırmalar bir topluluğun gelişiminde neyin etkili olduğunu ve toplumların bozulup sosyal yıkıma uğradığının erken işaretlerinin neler olduğu hakkında sahip olduğumuz bilgilere katkıda bulunabilir.

CSH’de Sosyal Karmaşıklık ve Çöküş üzerine çalışan Turchin, “Sosyal dinamiklerin temellerini anlamak sadece akademik bir merak değil.” diye belirtiyor. “Sosyal dönüşüme neyin sebep olduğu ve dirence ya da yıkıma götüren kritik eşikleri tanımlayabilmek hepimiz için önemli, özellikle de günümüzde.”

Complexity Science Hub Vienna. 20 Ekim 2021.

Makale: Turchin, P., Hoyer, D., Korotayev, A., Kradin, N., Nefedov, S., Feinman, G., … & Whitehouse, H. (2021). Rise of the war machines: Charting the evolution of military technologies from the Neolithic to the Industrial Revolution. PloS one, 16(10), e0258161.