Orta Asya Medeniyetlerinin Yıkılışına Cengiz Han Neden Olmadı

Yapılan araştırma, Orta Asya’daki Orta Çağ nehir medeniyetlerinin yıkılmasının, MS 13. yüzyılın başlarında Moğol istilasının doğrudan bir sonucu olduğunu savunan görüşe meydan okuyor.

Orta Asya’daki Aral Gölü Havzası ve bölgeden akan büyük nehirler, bir zamanlar taşkın suyu sulamasını çiftçilik yaparken kullanan gelişmiş nehir medeniyetlerine ev sahipliği yapıyordu.

Bölgenin yıkılışı, genellikle 13. yüzyılın başındaki yıkıcı Moğol istilasıyla ilişkilendiriliyordu fakat uzun vadede nehir dinamiklerinin davranışları ve antik sulama ağları üzerine yapılan yeni araştırma, değişen iklimin ve artan kuraklık koşulların bölgenin yıkılışının asıl nedeni olabileceğini gösteriyor.

Lincoln Üniversitesi tarafından yürütülen araştırma, iklim değişikliğinin bölgedeki taşkın suyu tarımı üzerindeki etkilerini yeniden canlandırdı ve nehir akışındaki azalmanın, daha önce gelişen bu şehir devletlerinin terk edilmesi için daha önemli olmasa da, eşit derecede önemli olduğunu buldu.

(Cengiz Han’ın Mezarı Hiçbir Zaman Bulunamayabilir)

River Systems and Global Change’in yazarı ve Ordinaryüs Profesör; ayrıca Lincoln Üniversitesi’nin Lincoln Centre for Water and Planetary Health’in Müdürü olan Mark Macklin, “Araştırmamız, Orta Asya’nın unutulmuş nehir medeniyetlerin yıkılışının nihai nedenin Cengiz Han değil, iklim değişikliği olduğunu gösteriyor.”  diyor.

“Orta Asya’nın MS 7. ve 8. yüzyıllarda Arap istilası sonrasında elverişli yağış koşulları sayesinde hızlıca toparlandığını gördük. Ancak daha sonra yaşanan Moğol yıkımı sırasında ve sonrasında uzun süren kuraklık, yerel nüfusun direncini azalttı ve büyük ölçüde bir sulama temelli tarımın yeniden kurulmasına mani oldu.”

Araştırmada, günümüz Güney Kazakistan’ındaki Syr Darya ve Arys nehirlerinin birleşme noktasında bulunan, bir zamanlar İpek Yolu ticaret merkezi olan ve UNESCO Dünya Mirası alanı Otrar vahasının arkeolojik alanları ve sulama kanalları üzerine çalışıldı.

Araştırmacılar, sulama kanallarının ne zaman terk edildiğini belirlemek için bölgeyi araştırdı ve sularıyla kanalları dolduran Arys Nehri’nin geçmiş dinamiklerini inceledi. Sulama sistemlerinin terk edilmesi, Moğol istilasına tekabül etmemekle beraber, nehir akışlarının düşük olduğu kurak bir dönem olan MS 10. ve 14. yüzyıllar arasındaki nehir yatağı erozyonunun yaşandığı bir evreye denk geliyor.

Araştırma, Lincoln Üniversitesi tarafından Amsterdam Vrije Üniversitesi, Londra Üniversitesi Akademisi, Oxford Üniversitesi ve JSC Coğrafya ve Su Güvenliği Enstitüsü, Almatı ve Kazakistan Cumhuriyeti ile işbirliği içinde yürütüldü. Araştırma, Proceedings of the National Academy of Sciences of America of America’da yayınlandı ve nehirlerin, dünya tarihini şekillenmesinde oynadığı önemli rolüne dikkat çekiyor.

Eurekalert. University of Lincoln. 15 Aralık 2020.

Makale: Toonen, W. H., Macklin, M. G., Dawkes, G., Durcan, J. A., Leman, M., Nikolayev, Y., & Yegorov, A. (2020). A hydromorphic reevaluation of the forgotten river civilizations of Central Asia. Proceedings of the National Academy of Sciences.