Karmaşık Bilişsel Özellikler Taş Devri El Baltasını Şekillendirdi

Yeni araştırmaya göre, Alt Paleolitik Dönem el baltası yapabilme yeteneği, beyindeki prefrontal korteksin sağladığı kavrama kontrolüne ve çalışma belleğinin merkezi yürütme işlevine bağlı.

PLOS ONE dergisinde yayınlanan sonuçlar, Taş Devri el baltalarının, beynin yüksek düzey merkezi yürütme işlevine dayanmayan basit aletler olduğu teorilerini çürütüyor.

Fotoğraf: Carol Clar

Emory Üniversitesi’nde deneysel arkeolog ve araştırmayı yöneten Dietrich Stout: “İlk defa prefrontal beyin aktivitesi düzeyiyle, teknolojik yargılara varabilme yeteneği ve taş alet yapmadaki başarı arasında bir ilişki olduğunu gösterdik. Bu sonuçlar, modern insanın kavrama yeteneğinin kökeni hakkındaki araştırmalarla da alakalı. Aynı zamanda teknolojik ve sosyal karmaşıklığın, türler arasında beyin evrimindeki rolüyle de ilgili sonuçlar” diyor.

Stout, bir tarihöncesi el baltası yapma becerisinin, birçok insanın düşündüğünden daha komplike ve incelikli olduğunu söylüyor: “bunlar taşları birbirine vuran bir grup maymun adam değildi. Taş devri alet yapımcılarına biraz saygı göstermeliyiz.”

Bir taş çekirdeğine, kemik, boynuz ya da başka bir taşla vurulmasıyla şekil verilen taş aletler, zaman içinde insan davranışı değişimleri konusunda en çok kanıtı sağlayan malzemelerden biri.

Basit Oldowan taş aletleri, 2.6 milyon yıl öncesine tarihlenen bilinen en erken taş aletler olarak biliniyordu. Geçen hafta yayınlanan bir araştırma ise  700.000 yıl daha önce, 3.3 milyon yıl öncesine kullanılan Lomekwi aletlerinin keşfini duyurdu. Geç Aşölyen (Acheulean) el baltası ise 500.000 yıl önceye tarihleniyor.

Bir Oldowan aletini yapmayı öğrenmek oldukça kolaysa da, Aşölyen el baltasını iyice öğrenmek çok daha zor, çünkü lens şeklindeki taş çekirdeğini simetrik kenarları olan bir parçaya dönüştürmek gerekiyor.

Beyin Aktivitesiyle Alet Yapımı Nasıl Bağlantılı

Stout: “Bu taş alet teknolojilerinde beynin hangi kısımlarının daha aktif olduğunu karşılaştırmak istedik. Özellikle motor kontrolün rolüyle, stratejik düşünceyi karşılaştırdık” diyor.

Araştırmacılar, Exeter Üniversitesi’nden 6 arkeoloji öğrencisini taş alet yapımı (knapping) konusunda eğitti. Denek öğrencilerin becerileri eğitimden ve uygulamalarından önce ve sonra değerlendirildi. Oldowan değerlendirmeleri için denekler bir çakmaktaşı çekirdeğinden, 5 ince parça ayırdı. Aşölyen değerlendirmeleri için, standard bir porselen çekirdeğinden alet yarattılar.

18 aylık deneyin başında, ortasında ve sonunda deneklerin beyinleri, bir taş alet videosu izledikleri sırada manyetik rezonans (fMRI) ve difüzyon tensor (DTI) taramalarından geçirildi. Gösterilen videoda, taş çekirdeği üstündeki darbe noktası (kırmızı nokta) , ve bu darbenin sonucunda ayrılacak taş parçası (beyaz bölge) , dönen taşlar üstünde belirtilmişti.

Deneklere iki soru soruldu. “Eğer taş çekirdeğine gösterilen noktadan vurulursa, beyazla gösterilen alan oluşacak/ayrılacak parçanın doğru bir gösterimi mi?” ve “Taş teknolojisinin amacı düşünülürse, taş çekirdeğinde gösterilen darbe noktası, doğru bir vurma noktası mı olur?” Denekler evet ya da hayır düğmelerine basarak cevap verdi.

İlk soruyu, taşın nasıl kırılacağı sorusunu cevaplamak, beyinin arka kısımlarıyla ilişkilendirilen algısal, refleksiv ve motor kontrolü süreçlerine dayanıyor. Stout bunu, günümüzün araba kullanma gibi, alışkanlık hale gelmiş reflekslerine benzetiyor.

İkinci soru, yani “bir el baltası yapmak istiyorsanız taşa bu noktadan vurmak iyi bir fikir mi” sorusu, bir araba seyahatinde gidilecek yolu planlamak tarzı stratejik düşünmeyi kapsayan bir soru. Stout “Beyninizde hangi bilgileri depoladığınızı düşünmeniz, bu bilgileri devreye sokmak, ve daha sonra seyahatin her adımıyla ilgili bir karar vermek sorundasınız” diye açıklıyor.

Beynin bu merkezi yürütme işlevi, prefrontal korteksteki aktiviteyle ilişkilendiriliyor. Merkezi yürütme işlevi, gelecekte ne olacağını öngörmemizi ve bu öngörüyü ne yapacağımıza karar verirken kullanmamızı sağlıyor. Stout, “Bu zihnen zaman yolculuğu yapmak ya da bilgisayar simülasyonu kullanmak gibi birşey. Ve bu yeti, insana dair yüksek düzey bir kavrama kapasitesi sayılıyor” diyor.

Araştırmacılar, deneklerin beceri seviyelerini, beyin taramalarından elde edilen bilgilerle ve sorulara verdikleri cevaplarla birleştirdi.

Alet yapmadaki yüksek beceri, el baltası stratejisinin sorulduğu ikinci soruya verilen doğru cevapla bağlantılı, doğru cevap da prefrontal kortekste daha fazla aktivite görülmesiyle bağlantılıydı. Stout “Sonuçlar, Aşölyen el baltası yapımının, beyinde sadece alışkanlık haline gelen bir reflex olmadığını gösteriyor. Komplike düşünmeyi gerektiren bir görevdi” diyor.

Bütün deneyler bir yana, deneklerin modern elleri ve akıllarıyla yapılan bu taş el baltaları, Paleolitik dönemde pek bir işe yaramazdı. Stout yapılan baltaların “500,000 yıl öncesinin yüksek standartlarına uygun olmadığını” söyledi.

Emory Üniversitesi