İdrar Kalıntıları, Anadolu’daki Hayvan Evcilleştirme Sürecini Gösteriyor

Aksaray’da yer alan 10.500 yıllık Aşıklı Höyük’te incelenen idrar kalıntıları, Anadolulu tarımcıların hayvanları nasıl evcilleştirmeye başladığını gösteriyor.

İç Anadolu’daki eski bir köyün kalıntılarında, aletlerin ve çöplerin yanı sıra, 10.000 yıl önce orada yaşayan insanların ve keçilerin bedensel atıkları da vardı. Gübreler, yakıt ve inşaat malzemesi olarak kullanılmasına rağmen, idrardan ortaya çıkan tuzlar köyün altındaki tortu tabakalarında saklanıyor.

Şimdi ise arkeologlar bu tuzları, 500 yıllık kısmi hayvan evcilleştirme süreci de dahil olmak üzere, köyün 1000 yıllık tarihinin bir bölümünü yeniden oluşturmak için kullanıyor.

(Kapadokya’nın En Eski Yerleşim Yeri Aşıklı Höyük İnfografiği)

Arkeologlar normal şartlarda idrar tuzlarını aramaz, ancak İç Anadolu’nun kurak ortamı ve altındaki kalıntıları koruyan eski binaların sıvalı zeminleri nedeniyle araştırmacılar, bu idrar tuzlarından bazılarının Aşıklı Höyük adı verilen Neolitik köyde duruyor olabileceğini düşündü. Sonuç olarak hayal kırıklığına uğramadılar.

Araştırmacılar, Aşıklı Höyük’teki her bir tortu tabakasında, insan ve insan dışı canlılardan kaçının bu köyü MÖ 8450 – MÖ 7450 yılları arasında ev olarak kullandığını ortaya çıkaran tuz konsantrasyonları buldu.

Araştırmacılar, her tabakadaki kazılan ev sayısına göre ne kadar insan atığının üretilmiş olabileceğini yaklaşık olarak hesapladı. Bilim insanları, geri kalan idrar tuzlarının, bir zamanlar köyün içinde veya yakınında kaç tane koyun veya keçinin yaşadığını yansıttığını söylüyor.

Köyün ilk yüz yıllarında, Anadolu’daki insanlar göçebe avcı-toplayıcı yaşam tarzını terk etmeye yeni başladıklarında, çok az ek tuz ortaya çıkmıştı. Bu sadece birkaç hayvana işaret ediyordu. Fakat daha sonraki 400 yıl boyunca Aşıklı Höyük’te yaşayan koyun ve keçiler her birkaç yüzyılda kabaca 10 kat artmaktaydı.

(Keçilerin Evcilleşmesi Binlerce Yıllık Karmaşık Bir Süreçte Gerçekleşti)

Yaklaşık MÖ 7900 yılından başlayan günümüze en yakın tabakada, köylülerin sürüsünü yerleşimin sınırına getirdiği görülüyor. Burada, köyde yaşayan yaklaşık 500 ila 1000 kişiden daha fazla koyun ve keçi olduğun düşünülüyor.

Bu hamle, köylülerin birkaç yabani hayvanı yakalamaktan, büyük bir grup yarı evcil hayvan yetiştirme işlemine yavaş yavaş geçtiklerini gösteriyor. Ancak bu hareketin yavaşlığı, bu evcilleştirme sürecinin muhtemelen tesadüfen başladığına işaret ediyor.

Science Mag. 17 Nisan 2019.

Makale: J. T. Abell, J. Quade, G. Duru, S. M. Mentzer, M. C. Stiner, M. Uzdurum and M. Özbaşaran. 2019. Urine salts elucidate Early Neolithic animal management at Aşıklı Höyük, Turkey. Science Advances.