300.000 Yıllık El Baltaları Farklı Grupların Birlikte Yaşadığını Gösteriyor

İspanya’da bulunan istisnai bir yoğunluğa sahip, yaklaşık 300.000 yıllık devasa el baltaları, bölgenin farklı popülasyonlar tarafından aynı anda kullanıldığını gösteriyor.

Araştırmacılar İspanya’da alet kalıntılarının bulunduğu Porta Maior olarak bilinen arkeolojik kazı alanında çalışıyor.

En erken insan atalarımız dahi taş aletlerin dayanıklı yapısı sayesinde, bugün geriye dönüp inceleyebildiğimiz bir teknolojiyi geliştirmiş ve kullanmıştı.

İspanya’nın kuzeybatısındaki özerk bölge Galiçya’da yer alan bir arkeolojik kazı alanında istisnai bir yoğunluğa sahip, 300.000 ila 200.000 yıl öncesine tarihlenen devasa el baltaları ortaya çıktı. Buluntular arkeologlar ve tarihlendirme uzmanlarından oluşan uluslararası bir araştırma ekibi tarafından yayımlanan bir makaleyle belgelendi.

(Karmaşık Bilişsel Özellikler Taş Devri El Baltasını Şekillendirdi)

El baltalarının gün yüzüne çıkarılması alternatif taş alet teknolojisi türlerinin, bölgede farklı popülasyonlar tarafından eş zamanlı olarak kullanıldığını gösteriyor. Bu da Avrupa’da ortaya çıkan Neandertallerin “Game of Thrones” senaryosunun tarihöncesi bir versiyonunu yaşadığı fikrini destekliyor.

Bu fikre dair ek bulgular ise Güneybatı Avrupa’da aynı zaman periyodunda yaşamış birden fazla insan türünün varlığını gösteren fosil kayıtlarından geliyor.

Aşölyen (Acheulean) kültürü olarak bilinen erken Paleolitik Çağ teknolojisi standartlarıyla uyuşan büyük aletler. C: Eduardo Mendez Quintas

Taş alet teknolojisi

Porto Maior, Galiçya özerk bölgesinin Pontevedra eyaletine bağlı As Neves kasabasının yakınlarında, Kuzey Portekiz ve İspanya sınırı boyunca uzanan Miño Nehri’nden 34m yükseklikte bir taraça üzerinde yer alıyor.

Porto Maior’daki arkeolojik kazı alanı Aşölyen kültür olarak tanımlanan erken Paleolitik Çağ alet endüstrisinden kalma çok sayıda taş alet kalıntısını içerisinde barındırıyor. Simetrik olarak yontulmuş yassı taşlar ve iki yüzeyden yongalanan aletlerle karakterize edilen Aşölyen kültürü Avrupa’da erken insan yerleşimlerince geliştirilmiş ilk sofistike el baltası teknolojisi olarak kabul ediliyor.

(2 Milyon Yıl Önce Gerçekleşen İlk Konuşma Aletler Üzerine Olabilir)

Aşölyen kültürüyle ilişkilendirilebilecek buluntulara Avrupa kıtasının tümünde rastlanıyor olsa da Porta Maior, diğer alanlardan farklı olarak, Aşölyen geleneğindeki büyük kesici aletlerin Avrupa’daki ilk yoğun birikimini barındırıyor olmasıyla büyük önem arz ediyor. Büyük boyutlu kesici aletlerin şu ana kadar yalnızca Afrika’da bu denli yoğunlukta bulunduğu biliniyor. Ele geçirilen yeni bulgular Avrupa Aşölyen kültürünün Afrika kökenli olduğu iddiasını güçlendiriyor ve kıtadaki belirgin bir biçimde farklı olan taş alet kültürlerinin zaman dilimlerinde bir örtüşme olduğunu doğruluyor.

Porta Maior’da el baltalarının kullanıldığı aşağı yukarı aynı zamanda, Ambrona ve Cuesta de la Bajada da dahil olmak üzere İspanya ve Portekizi içerisine alan İber Yarımadası’nda farklı bir taş alet teknolojisinin var olduğu biliniyor. Aletlerin büyük ölçüde tek yüzeyden yongulu olduğu Orta ve Doğu Avrupa’da ise Aşölyen kültüre ilişkin hiç bir buluntuya rastlanamadı.

Porta Maior, biribirleriyle örtüşen bu teknolojik buluntulara dair daha büyük bir karmaşıklık sunarak, farklı coğrafi orijinlere sahip belirli erken insan popülasyonlarının insanların gördüğü tek buzul çağ olan Orta Plaistosen Çağ boyunca bir arada yaşadıklarını gösteriyor.

Büyük taş aletlerde bolluk

290’ı yayımlanan yeni bir çalışma kapsamında incelenmiş ve belgelenmiş olmak üzere, nehir yatağından toplam 3.698 eser çıkarıldığı söyleniyor.

İncelenen taş aletler ortalama 18, maksimum 27 cm uzunluğunda, orijinal pozisyonları bozulmamış 101 büyük boyutlu kesici aletten oluşuyor. Avrupa’daki Aşölyen kültürü standartlarına (tipik olarak 8-15 cm) göre el baltalarının boyutları istisnai derecede büyük. İncelenen eserler arasında ayrıca, genellikle Afrika’daki arkeolojik kazı alanlarında rastlanan bir alet türü olan büyük satırlar da bulunuyor.

11.8m²’den fazla kazılmış alanda m² başına 9.5 Aşölyen taş alet parçası ele geçirildi. Bu da, genellikle m² başına 3 veya daha az eserin bulunduğu daha önceki Aşölyen alet buluntularını geçerek, şu ana kadar dünya üzerinde kaydedilmiş en büyük bulgu yoğunluklarından birini oluşturuyor.

(Erken Taş Devri Aletlerindeki Gelişimler ‘Müzikal’ Beyin Ağlarıyla İlişkili)

Laboratuvar analizleri, aletlerin cesetlerin parçalanması gibi aktivitelerde ayrıca odun ve kemik gibi sert materyallerin işlenmesinde kullanıldığını gösteriyor .

Porto Maior’dakine benzer bir taş alet yoğunluğunun daha önce yalnızca Afrika ve Yakındoğu’da görüldüğü bildiriliyor. Bu benzerlik Güneybatı Avrupa’daki Aşölyen geleneğin Afrika kökenli olduğu iddiasını güçlendiriyor.

Kendi türümüz, Homo Sapiensin ortaya çıkmasından önce Orta Plaistosen Çağ boyunca Avrupa kıtasında varlığını sürdürmüş tarihöncesi insan popülasyonlarının (Neandertallerin atalarının) kökeni ve hareketliliğine ilişkin yeni sorular yöneltilmeye devam ediyor.

Aşölyen aletler İspanya, Porto Maior’da bulundukları pozisyonda. C: Eduardo Mendez-Quintas, CC BY

Aletler Tarihlendiriliyor

Porto Maior’daki alışılmadık biçimde büyük boyutlu Aşölyen aletlerin yaşı, potasyum feldispar taneciklerinin tarihlendirilmesinde Post İnfrared İnfrared Uyarmalı Lüminesans (p-IRSL) ve kuvars taneciklerinin tarihlendirilmesinde Elektron Spin Rezonans (ESR) olmak üzere iki farklı tarihlendirme yöntemi kullanılarak belirlendi.

Bu yöntemlerle tortular içerisindeki kum tanelerinin ışıma ve paramanyetik özelikleri incelenerek en son ne zaman güneş ışığına maruz kaldıklarına ilişkin tahminler sunuluyor. Diğer bir deyişle, bu yöntemler bize alet kalıntılarının ne zamandan beri toprak altında olduğunu söylüyor. Bu da sırasıyla kalıntıların bulunduğu alanın ne zaman ele geçirildiğini, kalıntıların tarihöncesi popülasyonlar tarafından ne zaman atıldığını ve tortu birikimiyle aşamalı olarak ne kadar süre toprak altında kaldığını belirlemede kullanılabiliyor.

(Uşak’ta 320.000 Yıllık Taş Aletler Bulundu)

Porto Maior buluntularının incelenmesinde,taş aletleri kaplayan tortu tabakalarından dikkatle toplanan tanecikler üzerinde, materyalin gün ışıyla teması önlenerek, p-IRSL ve ESR yöntemlerinin uygulandığı bildiriliyor.

Adelaide Üniversitesi ve Griffith Üniversitesi olmak üzere iki farklı Avusturya kurumunda birbirinden bağımsız olarak uygulanan bu iki tarihlendirme yöntemi dikkat çekecek ölçüde benzer sonuçlar ortaya çıkardı.

Sonuçlardaki benzerlik tarihlendirme güvenilirliğini doğruluyor ve ele geçirilen arkeolojik kaydın 300.000 ila 200.000 yıl öncesine ait olduğunu gösteriyor.

Afrika’dan Göç

Aşölyen alet yapma geleneğinin yaklaşık 1.7 milyon yıl önce Afrika’da ortaya çıktığı ve yine bu kıtada 500.000 yıl önce sona erdiği biliniyor. Aşölyen aletlerin Porta Maior’da bulunan spesifik türünün Güneybatı Avrupa’ya özgü olduğu, teknolojinin bu bölgeye “işgalci” bir popülasyon tarafından getirildiği söyleniyor.

Porto Maior’un yaşı, daha önce İber Yarımadası’nda ele geçirilen ve Aşölyen kültürün bölgede 400.000 ila 200.000 yıl öncesinde bir yayılma yaşadığını gösteren buluntularla örtüşüyor.

Yapılan bu son keşif Avrupa’daki insan fosilleri üzerinde sürdürülmekte olan çalışmalardan ortaya çıkmış karmaşık hikayeyi, diğer bir anlatımla muhtemelen farklı orijinlere sahip ve evrimin farklı basamaklarında yer alan insan gruplarının Neandertallerin ortaya çıkşı süresince kıta boyunca bir arada yaşadıkları fikrini destekliyor.

Ele geçirilen bulgularla Orta Plaistosen Çağ boyunca Avrasya’daki insan evriminde Game of Thrones benzeri bir senaryonun yaşanmış olabileceği fikri giderek daha fazla destek kazanıyor. Yine de, bunun doğrulanması için bölgede çok daha fazla insan fosili ve taş alet bulgusunun tarihlendirilmesi gerekiyor.

The Conversation. 22 Şubat 2018.

Makale: Méndez-Quintas, E., Santonja, M., Pérez-González, A., Duval, M., Demuro, M., & Arnold, L. J. (2018). First evidence of an extensive Acheulean large cutting tool accumulation in Europe from Porto Maior (Galicia, Spain). Scientific reports, 8(1), 3082.