İnsan Konuşmasının Evrimine Işık Tutan Orangutan Tilda

50 yaşındaki orangutan Tilda, daha önce hiçbir büyük maymunda tanık olunmamış bir şey yapabiliyor. İnsan konuşmasına benzer sesler çıkarıyor!

Evrimsel olarak insan konuşmasının başlangıcı biliminsanlarını hala şaşırtan bir soru. Bu şaşkınlığın kaynaklarından biri, maymunların insan konuşmasına benzer, bir bakıma konuşmanın öncüsü olan sesleri rahatlıkla çıkarabilmesiydi. Konuşmaya benzer bir ritimde kıkırdamaları, dudaklarını şapırdatmaları ve neredeyse kelimelere benzeyen harmonik sesler çıkarmaları, insan konuşmasına giden evrim yolunda maymunların da bir basamağı oluşturduğunu düşündürtüyordu.

Ama bu düşüncedeki problem, büyük maymunlardan kaynaklanıyordu. Goril ve orangutan evrimsel olarak olarak insana daha yakın olmasına rağmen, maymunların çıkardığına benzer insan sesine yakın sesler çıkaramıyorlar. Büyük maymunların çıkardığı sesler istemsiz ve duygu belirten homurdanma ve mırıldanma benzeri sesler. Bu da insanlar ve maymunların konuşma benzeri ritmleri arasında 25 milyon yıllık açıklanamayan bir boşluk doğuruyor.

Yani bu konuşma kapasitesinin büyük maymunları es geçtiği anlamına mı geliyor? Biliminsanlarının atladığı nedir?

50 yaşındaki orangutan Tilda, bilim insanlarının sorularını cevaplamaya başlamış görünüyor. Tilda, daha önce hiçbir büyük maymunda tanık olunmamış bir şey yapabiliyor. İnsan konuşmasına benzer sesler çıkarıyor! Almanya’daki Köln Hayvan Bahçesi’nde yaşayan Tilda, diliyle klik sesi çıkarabiliyor, dudaklarını şapırdatabiliyor ve “t”, “p”, “k” gibi sesleri çıkarabiliyor. Tilda ayrıca sesli harfleri de mırıldanabiliyor.

Tilda’nın bu sesleri çıkarabildiğini gören biliminsanları, evrimsel boşluğu doldurmaya yardımcı olacağını düşünüyorlar.

Tilda, Borneo adasındaki ormanlarda, ormanların %90’ının kereste için kesilmesinden çok önce doğdu. 1965’te 2 yaşındayken yakalandı. 1975’te bir İsviçre hayvanat bahçesi tarafından İsveçli sahibinden alındı. 1965 ve 1975 arasında ona ne olduğu bilinmiyor ama el çırpmak ve kol sallamak gibi doğada görünmeyen insan davranışları sergiliyor olması, eğlence sektörü için eğitildiğini düşündürtüyor.

İnsan sesi benzeri sesler çıkaran ilk doğada doğmuş büyük maymun olan Tilda, ıslık çalan ilk maymun değil. Washington’da Smithsonian National Hayvanat Bahçesi’ndeki Bonnie isimli hayvanın 2008’de kendiliğinden ıslık çaldığı fark edilmişti. Bu da biliminsanları için önemli bir olaydı, çünkü büyük maymunların ses repertuarının oldukça kısıtlı ve istemsiz olduğu kanısını yalanlamış oldu. Yeni sesler öğrenmek ve bunları istemli olarak kullanmak da insan konuşmasının önemli özellikleri.

Tilda ve Bonnie arasındaki en önemli fark, Tilda’nın çıkardığı seslerin spontan değil, kararlı ve direkt olması. Tilda, etraftaki bakıcıların ilgisini çekmek ve kendisine yemek vermeleri için kandırmak amacıyla insan konulması benzeri sesler çıkarıyor. Tilda ayrıca, Bonnie’ye göre çok daha kompleks ve ince sesler çıkarabiliyor.

Lameira ve ekibi Tilda’nın önemini araştırmak için çıkardığı sesleri kaydettiler ve 110 orangutanın çıkardığı seslerle karşılaştırdılar. Diliyle çıkardığı klik sesinin ve sesli harflerin Tilda’ya özgü sesler olduğu anlaşıldı.

Lameira “Bu sesler insanların konuşurken yaptığı gibi, dudakları hızlıca açıp kapayarak çıkarılıyor. Tilda’nın çıkardığı sesli ve sessiz harflere benzer sesler de insan konuşmasının temellerini oluşturuyor.” dedi.

Klik sesleri sessiz harf olarak dünyada birçok dilde kullanılıyor, ama Güney Afrika’daki Khoisan dilleri klikleri en yaygın olarak kullanıyor. Örneğin Jul’hoan dilinin 48 klik sessizi var. Bazı antropologlar klik seslerinin insan konuşmasındaki ilk seslerden olduğunu düşünüyor.