700 Yıl Önceki Kara Ölüm, Şimdiki Sağlığımızı Etkiliyor

Veba pandemisinin yarattığı yıkım, insanlık üzerinde o kadar büyük bir genetik iz bıraktı ki, yaklaşık 700 yıl sonra hala sağlığımızı etkiliyor.

Kara Ölüm 1300’lerin ortalarında Avrupa’yı kasıp kavurduğunda insanların yarısına yakını öldü.

Yüzlerce yıllık iskeletlerin DNA’sını analiz eden öncü bir çalışma, insanların vebadan kurtulmasına yardımcı olan mutasyonlar buldu. Ancak aynı mutasyonlar, günümüzde insanları etkileyen otoimmün hastalıklarla bağlantılı.

Kara Ölüm, insanlık tarihinin en önemli, en ölümcül ve en kasvetli anlarından biriydi. Bu pandemide, 200 milyona yakın insanın öldüğü tahmin ediliyor.

(İlgili: Kara Ölüm’ün Kökeni, Kırgızistan’daki Mezarlarda Bulundu)

Araştırmacılar, bu kadar büyük bir olayın insan evrimini şekillendirmiş olması gerektiğinden şüpheleniyorlardı. 206 antik iskeletin dişlerinden alınan DNA’yı analiz ettiler ve insan kalıntılarını Kara Ölüm öncesine, sırasına veya sonrasına kesin olarak tarihlendirebildiler.

Analiz, Danimarka’dan daha fazla örnekle birlikte, Londra’da toplu mezarlar için kullanılan East Smithfield veba çukurlarından alınan kemikleri içeriyordu.

Nature dergisinde yayınlanan çarpıcı bulgu, ERAP2 adlı bir gendeki mutasyonlara odaklandı. Sonuçlar, doğru mutasyonlara sahipseniz, vebadan kurtulma olasılığınızın yüzde 40 daha fazla olduğunu gösteriyor.

Chicago Üniversitesi’nden Profesör Luis Barreiro, “Bu çok büyük, inanılmaz bir etki, insan genomunda böyle bir şey bulmak şaşırtıcı.” diyor.

Genin görevi, istilacı mikropları parçalayan ve parçaları bağışıklık sistemine gösteren proteinleri yapmak, onu düşmanı tanımak ve etkisiz hale getirmek için daha etkili bir şekilde hazırlamaktı. Genin farklı versiyonları vardı – iyi işleyenler ve hiçbir şey yapmayanlar – ve her ebeveynden bir kopya alınır. Bu yüzden hayatta kalma olasılığı en yüksek olan şanslılar, anne ve babadan yüksek işlevli bir versiyonu miras alanlar.

Ve hayatta kalanların çocukları oldu ve bu yararlı mutasyonları aktardılar, böylece birdenbire çok daha yaygın hale geldiler.

McMaster Üniversitesi’nden evrimsel genetikçi Profesör Hendrik Poinar, “İki ila üç nesilde yüzde 10’luk bir değişim görmemiz çok büyük, bugüne kadar insanlarda görülen en güçlü seçilim olayı.” diyor.

Sonuçlar, veba bakterisi (Yersinia pestis) kullanılarak yapılan modern deneylerde doğrulandı. Yararlı mutasyonlara sahip insanlardan alınan kan örnekleri enfeksiyona, olmayanlara göre daha dayanıklıydı.

Bugün bile bu vebaya dirençli mutasyonlar, Kara Ölüm’den önce olduğundan daha yaygın. Sorun şu ki, 700 yıl önce atalarınızı hayatta tutmaya yardımcı olan, ancak bugün sağlığınıza zarar verebilecek olan iltihaplı bağırsak hastalığı Crohn gibi oto-immun hastalıklarıyla bağlantılılar.

DNA’mızdaki diğer eski güçler, hissettiğimiz bir mirasa sahip. Modern insan DNA’sının yaklaşık yüzde 1-4’ü, Neandertallerle çiftleşen atalarımızdan geliyor ve bu miras, Covid dahil hastalıklara yanıt verme yeteneğimizi etkiliyor.

Prof Barreiro, “Yani geçmişten gelen bu izler, bugün hastalığa karşı duyarlılığımızı oldukça dikkat çekici bir şekilde etkiliyor.” diyor.

Prof Barreiro, yüzde 40 hayatta kalma avantajının “insanlarda şimdiye kadar tahmin edilen en güçlü seçici zindelik etkisi” olduğunu söylüyor. Görünüşe göre bulgu, HIV-dirençli mutasyonların veya sütün sindirilmesine yardımcı olan mutasyonların faydasını gölgede bırakıyor. Ancak Barreiro, yine de doğrudan karşılaştırmaların zor olduğu konusunda uyarıyor.

Yine de Covid pandemisi benzer bir miras bırakmayacak. Evrim, genlerinizi çoğaltma ve aktarma yeteneğinizle çalışır. Covid, çocuk sahibi olma noktasını çoktan geçmiş yaşlıları büyük ölçüde öldürüyor. Vebanın yaş spektrumu boyunca ve bu kadar çok sayıda insanı öldürme yeteneği, bu kadar kalıcı bir etkiye sahip olduğu anlamına geliyordu.

BBC News. 20 Ekim 2022.

Makale: Klunk, J., Vilgalys, T.P., Demeure, C.E. et al. (2022). Evolution of immune genes is associated with the Black Death. Nature.