6.000 Yıl Önce Erkekler ve Kadınların Kaynaklara Erişimi Eşitti

6.000 yıl önce, başka yerlerden gelen insanlar da dahil olmak üzere toplumun tüm üyeleri aynı gıda kaynaklarına erişime sahipti.

İzotop jeokimyasını kullanan bir ekip, Valais’teki (İsviçre) Barmaz mezar alanı hakkında yeni bilgiler ortaya çıkardı: 6.000 yıl önce bu bölgede gömülen insanların yüzde 14’ü yerel bölgeden değildi.

Dahası, bu çalışma, İsviçre’nin batı kesiminde bilinen en eski yerleşimlerden biri olan bu Orta Neolitik tarımsal-pastoral toplumun nispeten eşitlikçi olduğunu öne sürüyor.

Kemiklerdeki karbon, nitrojen ve kükürt izotop oranları, başka yerlerden gelen insanlar da dahil olmak üzere toplumun tüm üyelerinin aynı gıda kaynaklarına erişime sahip olduğunu ortaya koyuyor.

Neolitik çağlar hayvancılığın ve tarımın başlangıcını işaret ediyor. İsviçre’de bu dönem MÖ 5.500 ile 2.200 yılları arasını kapsıyor. İlk tarımsal-kırsal topluluklar yavaş yavaş avcılık ve toplayıcılığın hayatta kalmak için gerekli besinleri sağladığı yağmacı bir ekonomiden üretim ekonomisine geçti.

(İlgili: Tarihöncesinde Sosyal Eşitsizlik: En Büyük Tümülüs Kime Ait?)

Bu durum Neolitik toplumların beslenme alışkanlıklarını ve işleyiş dinamiklerini kökten değiştirdi. Bireylerin kemikleri ve dişleri, bilim insanlarının artık tespit edip yorumlayabildiği kimyasal izleri taşıyor.

Doktora öğrencisi Déborah Rosselet-Christ tarafından gerçekleştirilen çalışmanın amacı, Neolitik dönemden kalma insan kalıntılarına izotop analizi uygulayarak onların beslenme ve hareket kabiliyetleri hakkında daha fazla bilgi edinmekti.

Belirli karbon, nitrojen, kükürt ve stronsiyum izotoplarının seviyeleri, her bireyin yaşadığı ve yemek yediği çevreye göre değişir. İzotoplar, aynı sayıda elektron ve protona sahip ancak farklı sayıda nötron içeren atomlardır. Bu çok hassas teknik, ilk kez İsviçre’nin batı kısmındaki Orta Neolitik dönemde Alplerin tarımsal-pastoral popülasyonlara uygulanıyor.

İkinci azıdişine göre hareketlilik

Valais’in Chablais bölgesindeki Collombey-Muraz’da 1950’li ve 1990’lı yıllarda kazılan Barmaz bölgesi, İsviçre’nin batı kesimindeki insan kalıntılarını koruyan tarımsal-pastoral toplumların en eski kalıntılarından biri. Burası, yaklaşık yetmiş kişinin kemiklerini içeren iki mezar alanından oluşuyor.

Araştırmanın ilk yazarı Déborah Rosselet-Christ, yüksek lisans derecesi için bunlardan 49’unu (erkekler kadar kadınları da) seçti ve bunlardan sistematik olarak belirli kemiklerden kollajen örnekleri ve ikinci azıdişlerinden mine parçaları aldı. Araştırmacı, “İkinci azıdişi, tacı üç ila sekiz yaş arasında oluşan bir diştir” diye açıklıyor.

“Diş minesi bir kez oluştuktan sonra ömrünün sonuna kadar yenilenmez. Bu nedenle kimyasal bileşimi, sahibinin çocukluk döneminde yaşadığı çevreyi yansıtır. Stronsiyum (Sr) hareketliliğin iyi bir göstergesi. İki izotopu arasındaki bolluk oranı; oranları çevredeki kayaların yaşına bağlı olarak büyük ölçüde değişir. Bu kimyasal elementler besin zinciri yoluyla diş minesine ulaşarak her ortama özel, silinmez bir imza bırakır.”

Barmaz’daki 49 bireydeki stronsiyum izotop oranlarının analizi, çoğunda yüksek derecede homojenlik olduğunu ve örneklerin yalnızca yüzde 14’ünde belirgin şekilde farklı değerler ortaya çıkararak, farklı bir kökene işaret ediyor.

Makalenin son yazarı Jocelyne Desideri, “Söz konusu teknik, bunların gömüldükleri yerde hayatlarının ilk yıllarını yaşamamış bireyler olduğunu tespit etmeyi mümkün kılıyor ama nereden geldiklerini tespit etmek daha zor.” diyor.

“Sonuçlarımız o dönemde insanların hareket halinde olduğunu gösteriyor. Pek çok çalışma Neolitik dönem boyunca başka yerlerde ve başka zamanlarda aynı olguyu vurguladığı için bu hiç şaşırtıcı değil.”

Kollajende kaydedilmiş diyet

Kolajen, karbon (δ13C), nitrojen (δ15N) ve kükürt (δ34S) izotoplarının oranlarını belirlemek için kullanılır. Her ölçüm, kullandıkları fotosentez türüne göre bitki kategorileri, hayvansal protein miktarı veya suda yaşayan hayvanların alımı gibi beslenmenin belirli yönleri hakkında bilgi sağlar.

Kemikler sürekli yenilendiğinden sonuçlar bireyin yaşamının yalnızca son birkaç yılını gösterir. Bununla birlikte bilim insanları, Barmaz bölgesinin bu eski sakinlerinin, çok yüksek hayvansal protein tüketimiyle birlikte, (sudaki kaynaklar yerine) karasal kaynaklara dayalı bir beslenme tarzına sahip oldukları sonucunu çıkarmayı başardılar.

Déborah Rosselet-Christ, “Daha da ilginci, erkeklerle kadınlar arasında herhangi bir fark görmemiş olmamız.” diyor.

“Yerliler ve yerli olmayanlar arasında bile fark yoktu. Dolayısıyla bu sonuçlar, kökenleri veya cinsiyetleri ne olursa olsun, grubun farklı üyeleri arasında gıda kaynaklarına eşit erişim olduğunu gösteriyor. Ancak bu her zaman böyle değildi. Örneğin Fransa’nın güneyindeki Neolitik toplumlarda cinsiyetler arasında beslenme farklılıkları vardı.”

Tarımsal-pastoral toplumların daha net bir resmi

Ancak bilim insanları, mezar alanlarından yalnızca birinde (Barmaz I) yerel olmayan insanların gömüldüğünü, diğerinde (Barmaz II) daha yüksek nitrojen izotop düzeylerinin ölçüldüğünü göstermeyi başardılar.

İki mezar alanının eşzamanlı olduğu (ve birbirinden yalnızca 150 metre uzaklıkta olduğu) göz önüne alındığında, ikinci gözlem, ölen iki grup arasında sosyal statü açısından bir fark olup olmadığı sorusunu gündeme getiriyor.

Jocelyne Desideri, “İzotop ölçümlerimiz arkeolojide kullanılan diğer yaklaşımları ilginç bir şekilde tamamlıyor. Bu erken dönem Alp tarım-pastoral toplumlarının yaşamına, bireyler arasındaki ilişkilere ve hareketliliklerine ilişkin çizmeye çalıştığımız tabloyu netleştirmeye yardımcı oluyorlar.” diyor.

University of Geneva. 13 Haziran 2024.

Makale: Rosselet-Christ, D., Goude, G., Besse, M., Honegger, M., Kottas, G., Gios, M., & Desideri, J. (2024). First Swiss alpine agropastoral societies: Contribution of isotope analysis to the study of their diet and mobility. Journal of Archaeological Science: Reports, 57, 104585.