5.000 Yıllık Kafatasında Bilinen En Eski Hıyarcıklı Veba Bulundu

Yeni kanıtlara göre, Letonya’da 5.000 yıldan daha uzun bir süre önce ölen bir adamda vebanın bilinen en eski suşu vardı.

Orta Çağ’da felakete neden olan Kara Ölüm’ün arkasındaki bakteri, 5.000 yıl önce günümüzdeki Letonya’da yaşamış bir adamın kafatasında bulundu ve bu da onu bilinen en eski veba suşu yapıyor.

Almanya’daki Kiel Üniversitesi’nden Ben Krause-Kyora ve meslektaşları, avcı-toplayıcı bir insanın kafatasındaki antik DNA analizinin, hıyarcıklı vebaya neden olan Yersinia pestis suşunun sonraki versiyonlarından daha az bulaşıcı ve zararlı olduğunu gösterdiğini söylüyor. Krause-Kyora, RV 2039 olarak adlandırılan adamın yanına gömülen diğer üç kişide bakteri bulunmamasının, daha az ölümcül bir hastalığa dair bir ipucu olduğunu söylüyor.

(Veba Doktorları Neden Garip Gagalı Maskeler Takıyordu?)

Görünen düşük öldürücülük seviyesi, İsveç’teki çiftçilerin genomlarını inceleyen 2018 tarihli bir makalenin iddia ettiği gibi, 5.000 ila 6.000 yıl önce Avrupa’daki insanların azalışından vebanın sorumlu olmadığını gösteriyor.

Krause-Kyora, “Y. pestis’in Neolitik dönem çöküşünde büyük bir rol oynayıp oynamadığına dair devam eden bir tartışma var.” diyor. “Hipotezimiz bir öncekiyle gerçekten çelişiyor. Belki daha kronik, daha yaygın bir enfeksiyondu. Elbette bazı ölümlere neden oldu, ancak Orta Çağ’da olduğu kadar şiddetli olmayabilir.”

Bununla birlikte, öldüğünde muhtemelen 20 ila 30 yaşları arasında olan adamın kafatasında bulunan bakteri bolluğu, vebaya yenik düştüğünü gösteriyor. Adam, Y. pestis taşıdığı bilinen kunduz gibi bir kemirgen tarafından ısırılmış olabilir. Bu hayvanların kalıntıları, Letonya’daki Salaca nehri kıyısında aynı yerde bulundu.

Krause-Kyora, kanıtların vebanın o sırada insandan insana değil, hayvandan insana bulaştığına işaret ettiğini söylüyor. Bakteriler, pirelerin onu taşımasını sağlayan ve yüzyıllar sonra bu kadar çok insanı enfekte etmesine ve öldürmesine izin veren genetik mutasyonu henüz kazanmamıştı.

Krause-Kyora, “Bu ölümcül patojenin erken evrimine yakından bakmak gerçekten ilginç” diyor. “Daha ölümcül bir hastalık haline gelmeden önce başlangıçta daha kronik ve zararsız olduğunu görüyoruz.”

Ancak Kopenhag Üniversitesi’nden Simon Rasmussen, vebanın 5.000 yıl önce daha hafif olduğu iddiası için kanıtların zayıf olduğunu söylüyor. “Bu iddiaları kanıtlayacak yeni bir sonuç yok ve bu nedenle bu bir hipotez olarak kalıyor.” diyor. Rasmussen ayrıca, yeni çalışmanın, kendisinin ve meslektaşlarının 2018’de ortaya koydukları, Neolitik çöküşe neden olan veba vakasını geçersiz kılmayacağına inanıyor.

“Birey aslında Neolitik çöküşle örtüşüyor ve büyük olasılıkla veba enfeksiyonundan öldü. Bu dönemde büyük yerleşimlerin, ticaretin ve hareketin gerçekleştiğini ve insan etkileşiminin bu dönemde Avrupa’da vebanın yayılmasının hala çok makul bir nedeni olduğunu biliyoruz.”

Warwick Üniversitesi’nden Mark Achtman, ekibin veba epidemiyolojisine ilişkin yorumlarının spekülatif göründüğünü söylüyor. “Salgın ve pandemik salgınların nedenlerinin bakteri genomlarında bulunması pek olası değil, bu nedenle tek genomların Antik DNA’sı yardımcı olmayacak” diyor.

New Scientist. 29 Haziran 2021.

Makale: Susat, J., Lübke, H., Immel, A., Brinker, U., Macāne, A., Meadows, J., … & Krause-Kyora, B. (2021). A 5,000-year-old hunter-gatherer already plagued by Yersinia pestis. Cell Reports, 35(13), 109278.