4500 Yıl Önce İspanya’daki Erkeklerin Genleri Yok Olmuş

Günümüz Portekiz ve İspanya’sında yapılan antik DNA çalışması, Bronz Çağda yerel erkeklerin gen havuzundan neredeyse tamamen çıktığını gösteriyor.

Yapılan yeni araştırmada 111 popülasyon genetikçisi ve arkeologdan oluşan bir grup, İber Yarımadasında 8.000 yıllık genetiğin haritasını çıkardı. Bol miktarda genetik karmaşıklık gösteren bir tablo ortaya çıktı.

Ancak araştırma, yaklaşık 4.500 yıl önce, antik İberliler’in DNA’sını tamamen sarsacak tek bir gizemli göçe işaret ediyordu. Bu, İber Yarımadası’nın antik DNA analizinin çarpıcı sonuçlarından biri. Bulgular, Avrupa’nın izole kalmış bir kültür merkezi olmaktan uzak, Iber Yarımadası’nın atalarında, avcı toplayıcıların, çiftçilerin, Romalıların ve diğerlerinin binlerce yıl boyunca yerel nüfusa karıştığı, köklerinde büyük değişiklikler yaşadığını gösteriyor.

(Anadolu’dan Giden İlk Çiftçiler Avrupa’daki Kabilelerle Üremiş)

evrimsel biyolog Jaume Bertranpetit Busquets, “13.000 ila 500 yıl önce İber Yarımadası’nda yaşayan yaklaşık 300 kişinin genomunu derinlemesine inceleyen bu çalışma, zaman ve mekan olarak çok fazla insandan çok fazla genetik veri elde ettiği için sıradışı.” diyor.

Arkeolog Kristian Kristiansen, “Bu çalışma, tarih öncesi dönemden yakın tarihe kadar, tek bir bölgenin, İber Yarımadası’nın en ayrıntılı ve uzun vadeli genetik dokümantasyonunu temsil ediyor.” diyor.

İber Yarımadası ilk olarak yaklaşık 44.000 yıl önce modern insanlar tarafından iskan edildi. Ancak bu öncüllerin daha sonraki topluluklara nasıl katkıda bulundukları hakkında çok az şey biliniyor. En eski DNA örnekleri, kuzey İspanya’da 19.000 yıl öncesine kadar uzanan avcı toplayıcılardan geliyor.

İber Yarımadasında 13.000 ila 6.000 yıl önce yaşamış 11 avcı toplayıcı ve erken tarımcıların Antik DNA analizlerine göre, bu ilk avcı toplayıcılar, iki ayrı grup olarak geldi ve kuzey ve güney İspanya’ya yerleşti. Ayrıca Polonya ve İtalya’daki avcı toplayıcılarla yakın bağları vardı. Daha sonra, Anadolu’dan gelen çiftçilerle yavaş yavaş karıştılar.

(Avrupa’nın İlk Çiftçilerinin Kökeni Anadolu’ya Dayanıyor)

4.500 ila 3.600 yıl öncesine ait iki iskeletten alınan daha genç DNA örnekleri, İber Yarımadası karışımı içerisinde başka bir unsur ortaya koyuyor. Biri Kuzey Afrikalıydı ve diğeri Kuzey Afrikalı ebeveynlere sahipti.

Daha sonra, Doğu Avrupa ve Rusya’nın otlaklarından gelen çobanların soyundan gelen orta Avrupalılar, 4.500 yıl önce Bronz Çağın başlarından itibaren İber Yarımadasında görünüyor. Muhtemelen burada erken bir Hint-Avrupa dilini tanıttılar. (Bugün Avrupa ve Asya’da konuşulan 400’den fazla dilin ana ailesi).

Aynı bölgede aynı zamanda gömülmüş erkeklerden elde edilen Antik DNA’ya göre, ilk başlarda Avrupalı çiftçiler zaten İspanya’da bulunan çiftçilerin yanında yaşıyordu. Fakat birkaç yüz yıl içinde, İberyalı çiftçilerin neredeyse tüm Y kromozomları gitmişti ve bunun yerine orta Avrupalı çiftçilerin DNA’sı onların yerini almıştı.

Bu, bir şekilde, yeni göçmenlerin İspanyol ve Portekizdeki çiftçilerin genetik mirasının %40’ının yerini aldığı anlamına geliyor.

Araştırmacılar, “İberyalı erkeklerin öldürüldüğü veya zorla yerinden edildiğinin sonucuna varmak yanlış olur. Çünkü arkeolojik kayıtlar, bu dönemde bir şiddet patlaması yaşandığına dair net bir kanıt vermiyor. Belki de, bozkır göçmenleri küçük yerel halk çiftçilerinden çok daha fazla çocuğa sahipti ve en sonunda DNA’larını ellerinden almışlardı.” diyor.

Buraya tarihsel zamanlarda da fazla göçmen gelmişti: önce Romalılar, daha sonra Müslüman Kuzey Afrikalılar. Yaklaşık 500 yıl önce, Hristiyan krallıklarının Müslüman devletleri güneye sürmesinden önce İspanya’da bugüne kıyasla çok daha fazla Kuzey Afrika soyundan insan yaşıyordu.

Ancak DNA örnekleri, Müslüman göçmenlerin ve erken göçmenlerin Bask ülkesine uzak kuzeyden girmediğini öne sürüyor. Kökenleri uzun zamandır gizemli olan Bask halkı, buraya geldikten ve Orta Avrupa çiftçileri ile karıştıktan sonra bile, Avrupa’nın Hint olmayan Avrupa dilini koruyan az sayıdaki grupundan biri.

Popülasyon genetikçisi Mattias Jakobsson, “Bask ülkesi, fethetmek için gerçekten zor bir yer; Ortaçağlarda Fransız yöneticilerden konuyla ilgili alıntılar var, burasının bir ordu ile girmek için kötü bir yer olduğunu söylüyorlar.” diyor.

Araştırmacılar, sonuç olarak, bugünkü Baskların, İber Yarımadasındaki Demir Çağı insanlarına benzediğini söylüyor.

Science Mag. 14 Mart 2019.

Makale: Olalde, I., Mallick, S., Patterson, N., Rohland, N., Villalba-Mouco, V., Silva, M., … & Soares, P. (2019). The genomic history of the Iberian Peninsula over the past 8000 years. Science, 363(6432), 1230-1234.