4.000 Yıllık Tabletlerde ‘Kayıp’ Kenan Dili Tanımlandı

Irak’ta keşfedilen ve baştan aşağı çivi yazısıyla kaplı iki antik kil tablet, “kayıp” bir Kenan dilinin ayrıntılarını içeriyor.

Yaklaşık 4.000 yıllık olduğu düşünülen tabletler, kabaca bugün Suriye, İsrail ve Ürdün sınırları içinde kalan Kenan bölgesinden olan, ancak daha sonra Mezopotamya’da bir krallık kuran Amorit halkının neredeyse bilinmeyen dilindeki ifadeleri kaydediyor. Bu ifadeler, modern akademisyenler tarafından okunabilen Akad dilindeki çevirilerin yanına yerleştirilmiştir.

Aslında tabletler, bilinen bir dilde (Antik Yunanca) yazılmış bir yazıtın bilinmeyen iki eski Mısır yazısıyla (hiyeroglif ve demotik) paralel olduğu ünlü Rosetta Taşı’na benziyor. Burada ise, bilinen Akadça ifadeler araştırmacıların yazılı Amoritçe’yi okumalarına yardımcı oluyor.

(İlgili: Babil Kralı Hammurabi Kimdi?)

Araştırmacılar Manfred Krebernik ve Andrew R. George, “Amoritçe hakkındaki bilgilerimiz o kadar yetersizdi ki bazı uzmanlar böyle bir dilin var olup olmadığından şüphe ediyordu. Ancak tabletler, dilin tutarlı ve tahmin edilebilir bir şekilde ifade edildiğini ve Akadça’dan tamamen farklı olduğunu göstererek bu soruyu çözüyor.” diyor.

Almanya’daki Jena Üniversitesi’nde eski Yakın Doğu çalışmaları profesörü ve başkanı olan Krebernik ile Londra Üniversitesi Doğu ve Afrika Çalışmaları Okulu’nda Babil edebiyatı fahri profesörü olan George, tabletleri açıklayan araştırmalarını Revue d’assyriologie et d’archéologie orientale (Journal of Assyriology and Oriental Archaeology) dergisinin son sayısında yayımladılar.

Kayıp Dil

İki Amorit-Akkad tableti yaklaşık 30 yıl önce, muhtemelen İran-Irak Savaşı sırasında, 1980’den 1988’e kadar Irak’ta keşfedildi; nihayetinde Amerika Birleşik Devletleri’ndeki bir koleksiyona dahil edildiler. Ancak tabletler hakkında başka hiçbir şey bilinmiyor ve Irak’tan yasal yollarla alınıp alınmadıkları da bilinmiyor.

Krebernik ve George, diğer akademisyenlerin dikkatini çektikten sonra 2016 yılında tabletleri incelemeye başladı.

Gizemli dilin gramerini ve kelime dağarcığını analiz ederek, bu dilin İbranice (şu anda İsrail’de konuşuluyor) ve bir zamanlar bölgede yaygın olan ancak şu anda Orta Doğu’da sadece birkaç dağınık toplulukta konuşulan Aramice’yi de içeren Batı Sami dil ailesine ait olduğunu belirlediler.

Krebernik ve George, gizemli dil ile Amoritçe hakkında bilinen az şey arasındaki benzerlikleri gördükten sonra, bunların aynı olduğunu ve tabletlerin Akadça’nın Eski Babil lehçesinde Amoritçe ifadeleri tanımladığını belirlediler.

Tabletlerde Amorit dili hakkında verilen bilgiler şaşırtıcı derecede kapsamlı. Araştırmacılar, “Bu iki tablet Amorit hakkındaki bilgilerimizi önemli ölçüde artırıyor, çünkü sadece yeni kelimeler değil, aynı zamanda tam cümleler de içeriyorlar.” diyor.

Yazarlar, tabletlerdeki yazının Akadça konuşan bir Babilli kâtip ya da kâtip çırağı tarafından “entelektüel meraktan doğan doğaçlama bir egzersiz” olarak yapılmış olabileceğini de sözlerine ekliyor.

Tel Aviv Üniversitesi’nde Assuroloji profesörü olan ve araştırmada yer almayan Yoram Cohen, tabletlerin Amoritçe öğrenmek isteyen eski Akadça konuşanlar için bir tür “turist rehberi” gibi göründüğünü söylüyor.

Dikkate değer bir pasaj, Amorit tanrılarının Mezopotamya tanrılarıyla karşılaştırıldığı bir liste ve bir başka pasaj da karşılama cümlelerini detaylandırıyor.

Cohen, “Ortak bir sofra kurmakla, kurban kesmekle, bir kralı kutsamakla ilgili ifadeler var. Hatta bir aşk şarkısı bile olabilir. … Gerçekten de yaşamın tüm alanlarını kapsıyor.” diyor.

Live Science. 30 Ocak 2023.